Нега «Eurоnews» мухбири «Марказий Осиё – Европа Иттифоқи» саммитини минтақалар ўртасидаги бурилиш нуқтаси деб атади? Кутилган ва кутилмаган геосиёсий беқарорликлар авж олиб, иқтисодий инқирозлар, иқлим ўзгаришлари инсониятни оғир аҳволга солиб қўяётган бир пайтда «Марказий Осиё – Европа Иттифоқи» форматининг ноёб ҳамкорлик платформаси деб аталаётганининг сабаби нимада?
Дунё аҳли қисқа бир давр мобайнида Марказий Осиёнинг потенциал инқироз ва низолар майдонидан иттифоқчилик муносабатлари ривожланган маконга айланганига гувоҳ бўлмоқда. Агар яқин тарихга назар ташласак, Марказий Осиё табиий ресурсларга бой минтақа сифатида кимларнингдир манфаатига хизмат қиладиган низоли ҳудудга айланиши керак эди...
Ана шундай қалтис бир вазиятда Шавкат Мирзиёевнинг давлат бошқарувига келиши ҳамда мамлакат ташқи сиёсатининг устувор йўналиши сифатида, қўшни давлатлар билан алоқаларни яхшилашни олий мақсадга айлантиргани чиндан ҳам тарихий натижаларга олиб келди. Ўтган ҳафтада Хўжандда имзоланган уч томонлама ҳужжат ҳам аслида Президент Мирзиёев ташаббусларининг амалдаги ифодаси бўлди.
Шу ўринда таҳлилчилар ибораси билан айтганда «юз йиллик низо»ларга чек қўйган ушбу келишув халқаро ҳамжамият томонидан ҳам эътироф этилиб, дунё давлатларининг Марказий Осиёга бўлган ишончини мустаҳкамлади, дейиш мумкин.
Европа Комиссияси Президенти Урсула фон дер Ляйен хонимнинг Самарқанд саммитидаги нутқида «2025 йили Ўзбекистонда Янги инвесторлар форуми ўтказилишини мамнуният билан эълон қиламан» ёки «Айримлар фақат эксплуатация ва қазиб олишга қизиқади. Европанинг таклифи эса бошқача. Биз сизнинг маҳаллий саноатингизни ривожлантиришда ҳамкорларингиз бўлишни истаймиз» деган фикрлари шубҳасиз, жаҳон миқёсида Янги Ўзбекистонга бўлган муносабатнинг ўзгараётганини кўрсатади.
Тан олиш керак: бундан бор-йўғи 7-8 йил аввал бундай бағрикенгликка асосланган муносабатни ҳатто орзу ҳам қилиб бўлмасди. Иқтисодиётдаги, айниқса, мулкий муносабатлардаги бир ёқлама ёндашувлар, болалар меҳнати билан боғлиқ муаммолар, сўз ва матбуот эркинлигининг фақатгина қоғозларда мавжудлиги Ўзбекистонни нуфузли халқаро рейтингларга кириш имконини бермасди.
Тан олиш керак: бундан бор-йўғи 7-8 йил аввал бундай бағрикенгликка асосланган муносабатни ҳатто орзу ҳам қилиб бўлмасди. Иқтисодиётдаги, айниқса, мулкий муносабатлардаги бир ёқлама ёндашувлар, болалар меҳнати билан боғлиқ муаммолар, сўз ва матбуот эркинлигининг фақатгина қоғозларда мавжудлиги Ўзбекистонни нуфузли халқаро рейтингларга кириш имконини бермасди.
Гарчи янгиланиш ва ўзгаришлар даври денгизнинг бир томчисидек туюлсада, аммо Урсула фон дер Ляйен хонимнинг «Ҳамкасблар, бу Европа ва Марказий Осиё учун ҳаяжонли давр, бу саммит муносабатларимизда янги саҳифа очди, чунки бугун биз стратегик ҳамкорликни йўлга қўймоқдамиз» деган гаплари Давлатимиз раҳбари томонидан 2016-2017 йилларда эълон қилинган режалар амалга ошаётганини кўрсатади.
Тўғри, Европа иттифоқи бугун ўта мураккаб геосиёсий силкинишлар ва глобал инқирозларнинг бевосита иштирокчиси сифатида иқтисодий, сиёсий ва ҳарбий манфаатлар нуқтаи назаридан ўзининг асосий шериги бўлган АҚШ билан ўзаро тортишувлар даврига киряпти ва бу даврда унга ишончли ҳамкорларнинг бўлиши жуда муҳим.
Шундай бир пайтда Европа билан Марказий Осиё ўртасида стратегик шерикликнинг йўлга қўйилиши шубҳасиз, Марказий Осиёга бўлган ишонч, эътибор ва Марказий Осиёнинг қисқа бир даврда эришган мавқеи билан боғлиқ, десак тўғри бўлади.
Шундай бир пайтда Европа билан Марказий Осиё ўртасида стратегик шерикликнинг йўлга қўйилиши шубҳасиз, Марказий Осиёга бўлган ишонч, эътибор ва Марказий Осиёнинг қисқа бир даврда эришган мавқеи билан боғлиқ, десак тўғри бўлади.
Хўш, ўз манфаатлари йўлида етмиш марта ўлчаб, кейин қарорлар қабул қилишга одатланган Европа Иттифоқидек улкан оила бир неча йил муқаддам нотинч ва ўзаро низолар қобиғига ўралиб олган давлат ёки минтақа билан иттифоқчилик муносабатларига кириша олармиди?
Албатта, йўқ.
Шу маънода ҳам Самарқандда ўтган «Марказий Осиё – Европа Иттифоқи»нинг биринчи саммитида кенг қамровли муносабатларни шакллантиришга қарор қилингани Марказий Осиёнинг ишончли ҳамкор сифатида қабул қилина бошлаганига мисол бўла олади.
Албатта, йўқ.
Шу маънода ҳам Самарқандда ўтган «Марказий Осиё – Европа Иттифоқи»нинг биринчи саммитида кенг қамровли муносабатларни шакллантиришга қарор қилингани Марказий Осиёнинг ишончли ҳамкор сифатида қабул қилина бошлаганига мисол бўла олади.
Парламентлараро иттифоқнинг 150-юбилей саммитининг Тошкентда ўтказилиши замирида ҳам аслида Ўзбекистонга, қолаверса, ўз қўшнилари билан бирлик ва биродарлик ришталарини қайта тиклаган Марказий Осиё минтақасига бўлган ишонч ётибди. Зотан, бугун Европалик ҳамкасбларимизни Тошкентга жамлаш учун уларни кўндириш, бу қарорга келишлари учун қандайдир ҳаракатлар қилишга ҳожат қолмаганди.
Айнан шу нуқтаи назардан парламентлараро иттифоқнинг юбилей саммитини Тошкентда ўтказиш тўғрисидаги қарор Янги Ўзбекистоннинг сиёсий ислоҳотлари натижаларининг яна бир халқаро эътирофи бўлди, десак хато бўлмайди.
Бу айни пайтда Янги Ўзбекистон ислоҳотлари даврида шаклланган янги парламентга бўлган муносабат, парламентнинг самарали фаолият нуқтаи назаридан тубдан ўзгаргани, партияларга бўлган қарашлар ва жамиятдаги сиёсий ҳамда парламент тафаккурининг шаклланиши, энг асосийси, конституциявий ислоҳотларнинг, қолаверса, Президент сайловларининг халқимиз хоҳиш ва истаги асосида ўтгани, энг асосийси эса Бош Қомусимизнинг том манода очиқ-шаффоф, инсонпарвар жамият нуқтаи назаридан янгилангани каби ҳолатлар парламентлараро иттифоқда ишонч уйғотиб, юбилей саммитининг Тошкентда ўтишига асос бўлди.
Айнан шу нуқтаи назардан парламентлараро иттифоқнинг юбилей саммитини Тошкентда ўтказиш тўғрисидаги қарор Янги Ўзбекистоннинг сиёсий ислоҳотлари натижаларининг яна бир халқаро эътирофи бўлди, десак хато бўлмайди.
Бу айни пайтда Янги Ўзбекистон ислоҳотлари даврида шаклланган янги парламентга бўлган муносабат, парламентнинг самарали фаолият нуқтаи назаридан тубдан ўзгаргани, партияларга бўлган қарашлар ва жамиятдаги сиёсий ҳамда парламент тафаккурининг шаклланиши, энг асосийси, конституциявий ислоҳотларнинг, қолаверса, Президент сайловларининг халқимиз хоҳиш ва истаги асосида ўтгани, энг асосийси эса Бош Қомусимизнинг том манода очиқ-шаффоф, инсонпарвар жамият нуқтаи назаридан янгилангани каби ҳолатлар парламентлараро иттифоқда ишонч уйғотиб, юбилей саммитининг Тошкентда ўтишига асос бўлди.
Бир сўз билан айтганда, бугун Ўзбекистон етакчиси томонидан илгари сурилган ғоя ва ташаббуслар – Янги Ўзбекистон ислоҳотлари, биринчидан, мамлакатнинг ички сиёсати нуқтаи назаридан ўз мақсадига эришаётганини кўрсатса, иккинчидан, ташқи сиёсат нуқтаи назаридан Марказий Осиё минтақасидаги халқларнинг ўзаро тинчлик ва ҳузур-ҳаловатда ривожланиш мақсадларига эришаётганларига ишора бўлди.
Учинчидан, эса бу Ўзбекистоннинг халқаро эътирофи нуқтаи назаридан амалга оширилган ишларнинг тўғри экани халқаро майдонда ҳам эътироф этилаётганини англатади. Бир сўз билан айтганда, биз Янги Ўзбекистон ислоҳотларида кўзда тутилган мақсадларга босқичма-босқич эришяпмиз.
Учинчидан, эса бу Ўзбекистоннинг халқаро эътирофи нуқтаи назаридан амалга оширилган ишларнинг тўғри экани халқаро майдонда ҳам эътироф этилаётганини англатади. Бир сўз билан айтганда, биз Янги Ўзбекистон ислоҳотларида кўзда тутилган мақсадларга босқичма-босқич эришяпмиз.
Шу ўринда Президент Шавкат Мирзиёевнинг Янги Ўзбекистонни барпо этиш йўлидаги қатъияти, таъбир жоиз бўлса, сиёсий иродаси фақат Ўзбекистонни эмас, балки Марказий Осиёни ҳам ўзига хос ва ўзаро боғлиқ манфаатларга эга яхлит ҳудудга айлантирганини таъкидлаш жоиз.
Ҳамкорлик алоқалари деярли узилган, қўшничилик, биродарлик ришталари дарз кетган ҳудуд турли низолар қобиғига ўралиб, фақат дўппи тор келиб қолган пайтлардагина эшикларини қия очган даврларни бир эсга олайлик.
Ўша пайтларда энг устувор масала сифатида минтақа давлатлари билан дўстона алоқаларни тиклашга қатъий киришилгани сабабларини биз ҳам, дунё ҳамжамияти ҳам энди-энди англаётгандекмиз.
Очиғи, ҳеч ким бу қадар қисқа фурсатда йўқотилган йиллар, бой берилган имкониятлар ва энг асосийси, ўзаро ишончнинг тикланишига умид ҳам қилмаганди. Давлат раҳбари таъбири билан айтганда эса «чегара масалалари, сув, энергетика муаммолари, транспорт ва алоқа соҳасидаги мураккабликлар, хавфсизликка оид таҳдидлар вазиятни кундан-кунга оғирлаштирар эди. Булар эса ўз-ўзидан минтақа хавфсизлигига ҳам жиддий таҳдид сола бошлаганди».
Парламентлараро иттифоқнинг Тошкент саммити ҳақида гап кетганида унда иштирок этган 140 дан ортиқ давлатнинг 2 мингга яқин депутатларига йўлланган Президент мурожаати нафақат Ўзбекистон, балким, бутун Марказий Осиё минтақаси аҳолисининг овозидек янграганини айтиш жоиз. Шунинг учун ҳам Президентнинг дунё тинчлигини ўғирлаётган глобал муаммолар ҳақидаги фикрларини миллионлаб фуқаролар қўллаб-қувватламоқдалар.
Таҳлилчиларнинг фикрича, бугун дунёнинг 100 дан зиёд ҳудудида ҳарбий низолар давом этяпти. Шунинг учун ҳам тарихий мурожаатда минг-минглаб оилаларга айрилиқ дардини олиб кирган низоли ҳолатларга алоҳида урғу берилди. Хусусан, Украина инқирози Президентнинг фикрича, БМТ раҳбарлигида, амалдаги халқаро ҳуқуқ нормалари асосида ҳал этилиши керак. Мурожаатда яна бир оғриқли нуқта – Фаластин инқирози учун ягона ечим «икки халқ учун - икки давлат» тамойили бўлиши шартлиги билдирилди.
Бунда жафокаш Афғонистон халқини ҳам ўз муаммолари билан ёлғиз қолдирмаслик кераклигига ҳам эътибор қаратилганини таҳлилчилар алоҳида эътироф этмоқдалар.
Қайта тикланадиган энергияга устуворлик бериш, «яшил» технологияларга ўтишни рағбатлантириш – келажак авлодлар олдидаги мажбуриятимизга айланиши кераклиги билан боғлиқ ташаббус эса келажак ҳақидаги ғамхўрлик белгисидек янгради, дейиш мумкин.
Президент шунингдек, Сунъий интеллект соҳасида бутун дунёда ўйин қоидалари бир хил бўлиши лозимлигини таъкидладики, бу ушбу масаланинг ниҳоятда нозиклиги билан боғлиқдир.
Президент Парламентлараро иттифоқ тизимида Ёшлар парламентларининг глобал платформаси кераклигига ҳам бежиз эътибор қаратгани йўқ, албатта. Энг муҳими Янги Ўзбекистоннинг ана шундай таклиф ва қатъий талабларини дунё эшитиб, ўзи учун хулосалар чиқариши оддий ҳолга айланяпти.
Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, бугунги натижаларга осон эришилмаганини айтиш керак. 2017 йили Марказий Осиё давлатлари раҳбарларининг биринчи Маслаҳат учрашуви ўтган бўлса, еттинчи учрашувнинг жорий йил яна Тошкентда ўтиши режалаштирилмоқда.
Албатта, эришганларимиз катта йўл олдидаги илк натижалардир. Энг муҳими, 60 миллиондан зиёд Марказий Осиё халқларининг узоқ йиллардан бери ушалмаган армонлари бугун ушаляпти. Бунда эса Ўзбекистон ислоҳотлари ва ана шу ислоҳотлар муаллифининг қатъияти, сиёсий иродаси муҳим рол ўйнамоқда.
