Алишер Қодиров: “Янги Ўзбекистон ислоҳотлари том маънодаги
мустақиллик даврини бошлаб берди!”
Мустақиллик – халқимизни эзгу ғоя ва мақсадлар атрофида жипслаштирадиган, таъбир жоиз бўлса, улар ҳақида чуқурроқ ўйлашга мажбур этадиган байрамдир.
Гарчи байрамларга эзгу тилаклар ярашса-да, истиқлол шодиёналари арафасида халқимизнинг мустақилликкача жуда оғир даврни бошдан ўтказганини эсламаслик мумкин эмас. Совет мафкураси таъсиридаги ана шу йилларни ўзликка таҳдид ва ўзликни йўқотишга қаратилган давр деб ҳам аташ мумкин. Бу даврда бир эмас, бир нечта авлод ўзлиги ва ўз қадриятларини рад этиб улғайди.
Тўғри, ўткан 34 йил мобайнида собиқ иттифоқ мафкурасининг оғриқли асоратларидан қутилиш учун жуда кўп ишлар қилинди. Лекин кўриб турибмизки, бу муддат озодликнинг моҳиятини тўла англаш, уни қадрлайдиган жамиятни шакллантириш учун етарли муддат эмас экан.
Аввал ҳам Мустақиллик даврини иккига бўлиб ўрганиш кераклиги ҳақида гапирганман ва бу қараш ҳам жамиятдаги ўзгаришлар билан боғлиқ. Эътибор беринг: 1991 йили совет давлатининг заифлашиши ва қулаши ортидан Ўзбекистон ҳам ўз давлатчилигини эълон қилди.
Ўшанда Биринчи Президент Ислом Каримов мустақиллигимизнинг илк даврларида бутун куч ва эътиборини қандай қилиб бўлмасин мамлакат яхлитлиги ва тинчлигини сақлаб қолишга қаратгани бежиз эмас эди. Шунинг учун ҳам сиёсий эркинликлар, инсон ҳуқуқларидан тортиб, парламентаризмгача, эзгу ғоялардан тортиб, аниқ мақсадлар атрофида бирлашиш ниятидаги ҳаракатларгача ана шу МАҚСАД олдида аҳамиятсиз саналган. Ҳатто яхши ниятда илгари сурилган ғоялар, турли қарашларга эргашган кучлар ҳам Ўзбекистонни эркин бир давлат сифатида сақлаб қолиш учун қайсидир маънода хавф туғдирадигандек қабул қилинарди. Шундан бўлса керак, мамлакат раҳбари давлатчиликни сақлаб қолиш мақсадида қаттиққўл сиёсат олиб борди, керак бўлса амалдаги қонунларга ҳам кўз юмилди, кўп ҳолларда эса жамиятнинг ёрқин фикрли вакилларига қулоқ солмаслик ҳам ўша давр сиёсатнинг ажралмас талаби бўлди.
Ва, ана шундай сиёсат туфайли ҳам собиқ иттифоқ парчаланишининг энг ғала-ғовурли даврида Ўзбек давлатчилиги сақлаб қолинди.
Мустақиллигимизнинг иккинчи, айтиш жоизки, муваффақиятли даври эса бу Янги Ўзбекистон ислоҳотлари билан боғлиқ.
Яъни, ўта оғир синовлардан ўтган халқ бу даврда том маънодаги эркинлик ғоялари асосида Ўзбекистон давлатчилигининг иккинчи омадли даврига қадам қўйди.
Бошқача айтганда, дунёда турли низо ва оғриқли зиддиятлар, давлатлар суверенитетига рахна солишлар авж олган бир пайтда Ўзбекистонга ҳар қандай мураккабликларни олдиндан сезиб хатарларни ҳал қила оладиган зукко инсон раҳбар бўлиб келди. Бу, шубҳасиз, Худонинг бизни қўллагани ва халқимизнинг омади бўлди!
Биламизки, узоқ йиллар Ўзбекистоннинг биринчи раҳбарига елкадош бўлган, ўта масъулиятли паллаларда Ватани ва халқига ўз садоқатини намоён этган Шавкат Мирзиёев мураккаб давр оғирликлари билан бирга йўл қўйилган хатоларни ич-ичидан билгани учун ҳам ўтиш даврида кўп миллатли халқимизни янгиланиш ва ривожланишлар йўлига олиб чиқа олди ва Янги Ўзбекистон ислоҳотлари ташаббускорига айланди.
Шу ўринда жамиятни бирлаштиришга хизмат қиладиган асосий нуқта – сиёсий тизим ўзгаришлари Янги Ўзбекистон ислоҳотларида асосий ўрин эгаллаганини алоҳида таъкидлаш жоиз. Яъни, миллий парламентаризмни кучайтириш, малакатдаги турли сиёсий тўлқинларни халқимиз манфаатига бура олиш, партияларга амалда эркинлик бериш орқали Қонун чиқарувчи олий органнинг соғлом рақобат майдонига айланишига бирламчи эътибор қаратилди. Бунинг натижаси, энг аввало, конституциявий ислоҳотларда намоён бўлди, дейиш мумкин. Яъни, 80 фоизи батамом янгиланган Бош Қомусимиз шу маънода ҳам Янги Ўзбекистоннинг ҳаётий зарурати эди.
Зеро, ана шу муҳим ҳужжат қабул қилингунга қадар инсон ҳуқуқларига оид тартиб-қоидалар, мавжуд иқтисодий ва сиёсий тизимга бўлган талаблар амалдаги қонунларда бошқаю, констутицияда бошқа эди. Ва, халқ бундай номувофиқликдан қаттиқ азият чекарди. Конституциявий референдум ва конституциявий ўзгаришлар шу маънода ҳам ҳаётий заруратдан келиб чиқиб амалга оширилди. Энг асосийси, Давлат раҳбари томонидан илгари сурилган ушбу ғоя парламентдаги икки йирик партия – ЎзЛиДеП ва “Миллий тикланиш” томонидан ташаббус қилингач, фуқароларимиз томонидан тўла қўллаб-қувватланди.
Биз шуни фахр билан айта оламизки, “Миллий тикланиш” сайи-ҳаракатлари ҳам Янги Ўзбекистон тарихидаги энг муҳим воқелик – МИЛЛИЙ КОНСТИТУЦИЯ яратилишига улкан ҳисса бўлиб қўшилди.
Сиёсий соҳадаги ислоҳотлар туфайли парламент ҳам соғлом баҳс-мунозаралар майдонига айланди, энг муҳими қонунларга партия ғояларини сингдириш учун йўл берилди. Яна бир гап: Янги Ўзбекистон ислоҳотлари жараёнида партиямиз қарашларида ҳам, мақсадларида ҳам ўзгаришлар юз берди.
Масалан, “Миллий тикланишдан – миллий юксалиш сари” шиорини олайлик. Партия узоқ йиллар ана шу шиорга амал қилди. Аммо Янги Ўзбекистон ислоҳотлари даврида биз “Инсон ўзгарса, жамият ўзгаради” деган янги шиорни танладик: яъни, биз ривожланаётган замонавий дунёда миллий қадриятларимизни асраган ҳолда ўзгариш ва ривожланиш йўлига киришимиз керак, деган ғояни БОШ ҒОЯга айлантирдик.
“Ҳар қандай тараққиёт қадриятларга таяниши керак”, деган шиор эса партия чақириғи сифатида янграй бошлади.
Маълумки, кейинги йилларда глобал дунё саҳнасида моддий неъматлар кўпайиб, яшаш шароитлари тобора яхшиланаётганига қарамасдан, урф-одатлардан воз кечиш, оилага, тарихга беписандлик билан қараш, аждодлардан узоқлашиш, бир сўз билан айтганда, қадриятларни унутиш жараёни авж оляпти.
Яъни, биз яшаётган асрга келиб одамларни қадриятлар ва эзгу ғояларсиз яшашга кўниктириш ғояси кучайди. Бунинг замирида эса, шубҳасиз, ўтмишидан узилган авлодни шакллантириш мақсади мужассамдир. Шу боис ҳам биз ватан ва қадрият тушунчаларининг асл моҳиятини ёшларга тўғри етказа билишимиз, уларнинг ҳаётимиздаги беқиёс ўрнини улар онгига сингдиришимиз керак.
Биламизки, инсон асосий кўникмаларига 6-10 ёшигача бўлган даврда эга бўлади. Ва, бу даврда биз тил, миллат, ватан ва аждодлар каби қадриятларни беқадр қилиб қўйсак, бола қолган умри давомида қанча тарғибот-ташвиқот қилинмаси, ўз қарашларини ўзгартиролмайди. Шунинг учун ҳам шаклланиш давридаёқ болага нима учун ватан, нима учун қадриятлар кераклигини тушунтира олсак, болада она, она Ватан, тил ва миллат ҳақидаги энг асосий кўникмалар ҳосил бўлади. Бундай авлод бошқа миллат ва элатларга тегишли қадриятларни беқадр қилмаган ҳолда, ўз маданияти, тили ва урф-одатларини қадрлай бошлайди.
Ҳаёт ҳақиқати инсониятнинг ҳузур-ҳаловатда яшаши учун фақатгина иқтисодий неъматлар етарли эмаслигини ҳам кўрсатиб қўйди. Бунга сўнгги 100 йил ичида иқтисодий жиҳатдан ривожланган дунёдаги ўзгаришлар мисол бўлиши мумкин.
Гарчи, кўплаб ривожланган давлатларнинг иқтисодий имкониятлари яхшиланиб, киши бошига белгиланган даромадлари ошган, жамият фаровон яшай бошлаган бўлса-да, улар ўзлари билиб-билмай қадриятларини бой бериб қўйдилар. Уларнинг кўпчилиги миллий урф-одатларни эскилик сарқити деб қабул қилишди, фарзанд дунёга келтириш, авлодни давом эттиришдан эса иқтисодий жиҳатдан ўзини оқламагани учун воз кеча бошлашди. Яъни, аслида инсонни том маънода бахтли қилиши мумкин бўлган асосий мезонлардан иқтисодий манфаат келтирмайдиган норентабел лойиҳалар сифатида юз ўгиришяпти.
Космополитизм ғоясини илгари сураётган айрим кучлар инсон онгидан Ватан ва Ўзлик тушунчаларини ҳам чиқариб юборишга интилаётгани ҳақида ҳар қанча гапирсак оз. Яъни, қорни тўқ бўлса, бас, ўзлари хоҳлаган нарсасига эришдими, шу етади, қолгани иккиламчидир...
Биз эса иқтисодий ривожланишнинг барча йўналишларини қўллаб-қувватлаган ҳолда бундай ривожланиш жамиятга ҳузур-ҳаловат олиб келиши нуқтаи назаридан миллийлигимизни, Ўзлигимизни йўқотмаслигимиз ва тарихни унутмаслигимиз керак, деган фикрни илгари суряпмиз.
Том маънодаги мустақиллик даври Янги Ўзбекистон ислоҳотлари жамиятни уйғотди, барча сиёсий партиялар учун бирдек имкониятлар яратди. Тўғри, биз мустақиллигимизни 1991 йили қўлга киритдик. Аммо Президент Шавкат Мирзиёев томонидан Янги Ўзбекистон ислоҳотларига старт берилиши билан халқимиз чинакам мустақилликка – ҳам иқтисодий, ҳам сиёсий эркинликка эришди.
Тарих ва тақдирлар, муваффақият ва бой берилган имкониятлар ҳақида гап кетганида, Янги Ўзбекистон ислоҳотлари миллий қадриятларимиз – тилимиз софлиги, урф-одат ва анъаналаримиз барқарорлиги учун кенг имкониятлар яратганини айтиш керак. “Миллий тикланиш”нинг Президентлик сайловларида айнан Шавкат Мирзиёев номзодини қўллаб-қувватлагани ҳам шундан.
Бугун биз баралла айта оламиз, Мустақил Ўзбекистон бу Янги Ўзбекистондир. Мустақил Ўзбекистон бу ўз йўлини аниқ билган, мақсади ва ниятларини бутун дунёга баралла эшиттираётган эркин давлатдир. Турли фикрларни илгари сураётган, турли сиёсий кучларни ягона мақсадга бирлаштира олган куч эса бу Ўзбекистонга бўлган муҳаббат, Ватанга бўлган муҳаббатдир. Бугун халқ фаровонлиги учун меҳнат қилиш иштиёқи бизни ягона, якдил – бир мушт бўлишга ундаяпти. Зеро, Мустақиллик улуғ неъмат ва уни асраш учун буюк халқ ва қудратли давлат зарур.
Мустақилликнинг иккинчи муваффақиятли даври ҳақида гап кетганида бир жумлани ишлатишни яхши кўраман: бу давр чиндан ҳам ҳақиқий мустақиллик даври сифатида тарихга кирди. Яъни, биринчи даврда биз хоҳласак ҳам оёқ қўлимиз боғлаб ташланган давр бўлса, иккинчи – Янги Ўзбекистон ислоҳотлари даври озод Ўзбекистон даврига айланди.
Она, Ватан ва миллат танланмайди!
Ўзлик ва миллий қадриятлар мустақиллик йўлини танлаган ҳар қандай давлат учун бирламчи тушунчалардир. Биз онани, ватанни, миллатни танламаймиз. Бу бизга насиб қилган неъмат. Бизнинг Ўзбекистонда туғилганлигимиз шу ер бизнинг Ватанимиз эканини англатади. Биз онамизни яхши кўрамиз, ҳурмат қиламиз, эъзозлаймиз. Лекин биз онани танламаганмиз. Аллоҳ бизга ана шу муқаддас зотни насиб қилган. Миллат ҳам худди шундай неъмат. Биз шу миллат фарзандимиз Айнан ушбу миллатнинг қадриятлари, мавжудлик давридаги яхши ва ёмон хусусиятлари эса бизда давом этади. Яъни биз унинг бир бўлагимиз.
Биз тарбияни кимлардандир ўрганадиган халқ эмаслигимизни айтмоқчиман. Бизда тарбиянинг ўзига хос ўлчов ва мезонлари бор. Тўғри, таълим ва тарбия тизимида жадал ислоҳотлар олиб борилаётганига қарамай, ҳали бу соҳада хатоларимиз бор. Шунинг учун ҳам ўзлик туйғуси билан Ватанни севадиган, Ватанни севиш учун ақл билан, маърифат билан ҳаракат қиладиган, ўз оёғига ўзи болта урмайдиган авлодни шакллантириш Янги Ўзбекистонда бош масалага айланяпти. Бунда эса миллий тилимизнинг ўрни алоҳида. Тўғри, хорижий тилларни ўрганиш, билиш жуда яхши. Лекин биз бугун боғчага, оилага хорижий тилни киритиб бўлдик. Биламизки, тил ортидан маданият кириб келади. Уч ёшли бола бошқа тилда гапирганидан кейин у ўша тил маданиятига мослаша бошлайди. Хўш, бундай авлодда қаердан ўзлик бўлсин? У табиий равишда ўн беш, йигирма ёшга кирганда ўз тили ва маданиятини билмайдиган, лекин ўзга маданият ва ўзга тилни тўғри деб ҳисоблайдиган субъектга айланиб бўлади. Бу ўзликка бўлган таҳдид эмасми? Шу ҳақда гапирсак буни “миллатчи”ликка йўйиб, бошқа миллатларни камситиш, деб баҳолашяпти. Аслида биз мамлакатимизда яшаётган барча миллатларнинг болалари ҳақида гапиряпмиз. Зеро, ҳар қандай миллат ва элат болалари қадрият сифатида бошланғич таълимни ўз тилларида олсалар, ўз миллатини, маданиятини тезроқ англайдику! Яъни, биз барча миллатларга шундай шароитлар зарурлигини таъкидлаяпмиз. Шу тариқа бошқа миллатларнинг ҳам миллий ўзлигини сақлаб қолиши лозимлигини гапиряпмиз. Лекин бу жараёнда ўзбеклар ҳам бошқа миллатга айланиб кетмаслиги керак. Бугун биз мустақиллигимизнинг 34 йиллиги ҳақидаги гапиряпмиз. Лекин мустақиллигимизни 100 йиллиги ҳақидаги муҳокамалар ҳам бошқа тилларда бўлиши, 100 йиллик мустақиллигимизни бутунлай бошқа мезонлар, миллий қадриятлар асосида ўлчанмаслигини хоҳласак, бунинг нимаси миллатчилик?
Янги Ўзбекистон орзуси
Янги Ўзбекистон орзуси бу халқимизнинг мақсад ва орзуларига уйғун бўлиши керак. Хўш, бугун юртдошларимиз асосан нималарни орзу қилишяпти? Жавоб аниқ: фарзандим бахтли бўлса, болаларимни ўқитсам, уларнинг тўйини кўрсам, ҳузур-ҳаловатига гувоҳ бўлсам...
Яъни, фақат мен тинч бўлсам бас, деган талаб халқимиз орзусига бегона, халқимиз жамоавий бахтли бўлиш ҳақида ўйлайди.
Демак, биз биринчи навбатда оила институтини таҳлил қилишимиз керак. Бу юқорида айтганимдек, таълим ва тарбия билан боғлиқ.
Мустақилликни икки даврга бўлиб ўрганиш керак!
ДУНЁҚАРАШ ва онгдаги ўзгаришлар ҳам бу тарбия билан, хусусан, оила институтининг институционал ислоҳотлари билан боғлиқ бўлган жуда мураккаб, айни пайтда узоқ давом этадиган жараёндир.
Агар ҳаётимиздаги қора нуқтага айланиб бораётган оилавий ажримларнинг туб илдизларига қарасак, бунга арзимас нарсалар сабаб бўлаётганини кўрамиз. Хусусан, бесабрлик. Демак, биз болаларимизга сингдира олмаябмиз шу туйғуни. Оила институтида иқтисодий даромад масаласи ҳам бирламчи масала. Аҳоли жон бошига даромаднинг етарли бўлиши оила мустаҳкамлигини таъминлайди. Мана шу масалаларни чуқур таҳлил қилиб, оила институтидаги муаммоларни бирма-бир, керак бўлса, граммигача ўлчаб, кейин ечишимиз керак.
Назаримда бу масала билан илмий марказлар шуғулланишлари ва ечимлар таклиф қилишлари керак. Яна бир гап: ўзбек оиласи фарзандсиз, ота-она дуосисиз тўла оила бўла олмайди. Буларсиз қурилмоқчи бўлган ҳар қандай орзу эса натижага олиб келмайди. Айни пайтда олдимизда турган иқтисодиётимизни ривожлантириш, киши бошига даромадларни ошириш каби мақсадлар ҳам аслида оила фаровонлигига қаратилган. Булар жамоавий бахт – жамоавий ҳузур-ҳаловатни таъминлаш учундир.
Омадли халқмиз, Худо қўллаган миллатмиз
Бугун дунёнинг мураккаб шароитларига қарамай, халқимизнинг омади келди, Ўзбекистонни Худо қўллади, десак тўғри бўлади. Юқорида айтганимдек, ҳар қандай мураккабликларни олдиндан сеза оладиган ва хатарларни ҳал қилиш учун ўзига хос қобилиятга эга бўлган бир инсон айни пайтда Ўзбекистонга етакчилик қилмоқда.
Тўғри, Ўзбекистоннинг ривожланиши фақат ўзига боғлиқ эмас. Айниқса, сўнгги 10 йилда дунёвий силкиниш ва нотинчликлар қўзиқориндек кўпайдики, ҳатто очиқчасига қўлланилаётган босимлар ва дунё харитасида янги пайдо бўлаётган янги империяпараст давлатларнинг хатти-ҳаракатлари кўплаб масалаларни амалга ошириш имкониятларини чеклай бошлади. Ана шундай бир пайтда глобал иқтисодий ривожланиш тўлқинларидан бегоналаштирилган, ёки атайлаб четлаштирилган мамлакатларни ривожланиши йўлига олиб чиқиш, совет мафкураси жароҳатларидан қутқариш, яъни, косасини оқартириш учун жуда катта матонат, билим, энг муҳими, миллатпарварлик фазилатига эга инсонлар керак эди. Бугун Ўзбекистонда айнан ана шу жараён кечяпти. Ҳеч кимга сир эмаски, биз мустақилликнинг биринчи даврида қўшни давлатлар билан низоли ҳолатларда эдик. Мустақилликнинг иккинчи даврида эса аксинча, дўстга айландик. Минтақавий интеграция ва минтақавий уйғунлик бугун бевосита Шавкат Мирзиёевнинг шахси билан боғланаётгани ҳам бежиз эмас. Таъкидлаш жоиз, кейинги саккиз йилда сиёсий тортишувларга тўғри ечим топа билиш қобилияти, турли даражадаги раҳбарлар билан миллий манфаатимиз ва улар манфаатига ҳам мос келадиган ташаббус ҳамда таклифларни илгари суриш, яъни олтин ўрталикни топиш хусусияти Марказий Осиё минтақасини ягона мақсад сари бирлаштира олди. Афсуски, бугун дунёнинг кўплаб етакчиларида ана шу қобилият етишмаяпти. Агар мавжуд инқирозларни таҳлил қилсангиз, кўп ҳолларда субъектив қобилиятсизлик ва сиёсий нўноқлик биринчи ўринда турганини кўрасиз.
Масалан, айни шу нуқтаи-назардан Украина бугунги уруш ҳолатида бўлмаслиги мумкин эди. Иқтисодиёти ривожланган бир давлатнинг Европанинг ёнгинасида, бунинг устига ривожланган Европа бозорида бўлиши жуда катта имконият эди. Агар Ўзбекистонда шундай имконият бўлганидами, биз бугун ялпи ички маҳсулотни 200 миллиардга етказиш ҳақида эмас, аксинча, каттароқ кўрсаткич ва улканроқ режаларни муҳокама қилаётган бўлардик. Лекин Украинада мувозанатни тўғри топа билиш қобилияти муваффақиятсиз ечилгани учун ҳам бугунги инқироз юз берди. Бунинг замирида эса қарор қабул қилишдаги сиёсий нўноқлик ётибди. Бизнинг бахтимиз шундаки, мустақилликнинг ҳар икки даврида ҳам бизга сиёсий жиҳатдан иродали ва ватани учун фидойи раҳбарлар бош бўлди. Ишончим комил, агар Ўзбекистон мана шундай муваффақиятли бошқарилишда давом этаверса, тез орада глобал шаклланиш жараёнида ўзимизнинг мустаҳкам ўрнимизга эга бўламиз. Эътибор беринг: бугунги иқтисодий ўсишимиз 7 фоиздан юқори. Ялпи иқтисодий ўсиш ҳам муттасил давом этяпти. Киши бошига даромадни эса 5000 долларга етказиш мақсадимиз. Ҳозир бу кўрсаткич 3000 доллардан ошди. Энг муҳими, бу кўрсаткичлар илгаригидек ўйлаб топилган маълумотлар билан безатилмаган. Чунки, бу рақамлар халқаро эътироф этилган мезонлар асосида ўлчаняпти. Яъни, Ўзбекистонда ҳам борни бор, йўқни йўқ, дейдиган тизим ишлаяпти. Такрор айтаман: Бугун биз мустақилликнинг 34 йиллигини муҳокама қиляпмиз. Ишончим комил, агар давлатимиз мана шундай мувозанат, маърифат, мана шундай стратегик қараш билан бошқарилса, мустақиллигимизнинг 100 йиллигини дунёнинг ривожланган давлатлари қаторида туриб нишонлаймиз.
Бу жараёнда эса ҳаётимиз енгил ёки оғир, даромадимиз кўп ёки кам бўлишидан қатъий назар шу юртни, шу ватанимизни қадрлашимиз, авайлаб-асрашимиз керак. Бунда ҳалоллик билан, қонунга зид иш тутмаган ҳолда даромадимизни кўпайтиришимиз керак. Зеро, даромад кўпайса, солиқларимиз ортади. Солиқларимиз кўпайганидан кейин, албатта, мамлакатимиз қудратли бўлади. Хўш, мамлакат кимнинг ҳисобига қудратли бўлади? Фақатгина ватанпарвар фуқаролари ҳисобига! Ўзбекистонимиз қудратли бўлса, у ривожланади ва бутун дунёда ўз манфаатларини ҳимоя қилиш имконига эга бўлади.
Хулоса қилиб айтганда, назаримда, бундай байрамлар арафасида фақат бир-биримизни табриклаш эмас, чуқур масъулиятли масалаларни ҳам муҳокама қилишимиз керак. Байрам билан табриклаш яхши, албатта. Лекин ҳеч қачон Ватан олдидаги масъулиятни унутмаслигимиз лозим.
