2025 йилда глобал энергетика соҳасига инвестициялар ҳажми 3,3 триллион АҚШ долларига етади. Шундан 2,2 триллиони “яшил” технологияларга тўғри келади. Бу ҳақда Халқаро энергетика агентлиги томонидан эълон қилинган “World Energy Investment-2025” ҳисоботида айтиб ўтилган.
Ушбу ҳисобот энергетика соҳасидаги сармоя оқимларини кузатиш учун глобал мўлжал сифатида хизмат қилади. Мазкур шароитда Ўзбекистоннинг, жумладан, атом электр энергияси орқали барқарор энергетик мувозанатни шакллантиришга қаратилган саъй-ҳаракатлари янада долзарб аҳамият касб этмоқда.
Агентликнинг янги ҳисоботида таъкидланишича, тоза энергетика технологиялари анъанавий энергия манбаларига нисбатан икки баравар кўпроқ сармоя жалб этмоқда. Айни пайтда сўнгги беш йил ичида атом энергетикасига инвестициялар 50 фоизга ошган ва 2025 йилда тахминан 75 миллиард АҚШ долларига етиши кутилмоқда. Бу глобал ўзгариш паст углеродли генерацияга ўтиш жараёнининг бир қисмини ташкил этади.
Ушбу йўналиш қайта тикланадиган энергия манбалари, энергияни сақлаш тизимлари ҳамда энергия самарадорлигига қаратилган ечимларни қамраб олади. ХЭА маълумотларига кўра, энг кўп сармоя жалб этган соҳалар қаторида қуёш энергетикаси (450 миллиард доллар) ва аккумулятор тизимлари (65 миллиард доллардан зиёд) пешқадамлик қилмоқда.
Ушбу йўналиш қайта тикланадиган энергия манбалари, энергияни сақлаш тизимлари ҳамда энергия самарадорлигига қаратилган ечимларни қамраб олади. ХЭА маълумотларига кўра, энг кўп сармоя жалб этган соҳалар қаторида қуёш энергетикаси (450 миллиард доллар) ва аккумулятор тизимлари (65 миллиард доллардан зиёд) пешқадамлик қилмоқда.
Электр тармоқларига инвестициялар ҳажми етарли эмас
Ҳисобот таҳлилида қайд этилишича, электр тармоқларига инвестициялар ҳажми ҳануз етарли эмаслиги жиддий муаммолардан бири бўлиб қолмоқда. Ҳозирги кунда йиллик 400 миллиард доллар атрофидаги сармоя электр энергияси ишлаб чиқариш ҳажмининг ва электрификация жараёнларининг ўсишига мос равишда ривожланишни таъминлаш учун камлик қилмоқда.
2030 йиллар бошига келиб электр тармоқларига қўйиладиган инвестициялар ҳажми электр энергияси ишлаб чиқариш соҳасидаги сармоялар даражасига тенглашиши лозим. Бу энергия таъминоти барқарорлигини таъминлашда ҳал қилувчи омил ҳисобланади.
2030 йиллар бошига келиб электр тармоқларига қўйиладиган инвестициялар ҳажми электр энергияси ишлаб чиқариш соҳасидаги сармоялар даражасига тенглашиши лозим. Бу энергия таъминоти барқарорлигини таъминлашда ҳал қилувчи омил ҳисобланади.
ХЭА мутахассисларининг таъкидлашича, электр тармоқларига инвестицияларни чеклаётган асосий омиллардан бири рухсат бериш жараёнларидаги бюрократик тўсиқлар, шунингдек, трансформатор ва кабель ускуналари таъминотидаги танқисликдир.
– Геосиёсий ва иқтисодий беқарорликлар шароитида энергетика хавфсизлиги инвестициялар ўсишида ҳал қилувчи омилга айланмоқда. Мамлакатлар ва компаниялар ўзларини турли хавф-хатарлардан ҳимоя қилишга интилаяпти, – деди Халқаро энергетика агентлиги ижрочи директори Фатих Бирол.
Унинг таъкидлашича, бугунги кунда Хитой энергетика соҳасидаги энг йирик инвесторга айланган бўлиб, у АҚШ ва Европа Иттифоқи давлатлари биргаликда сарфлаётган маблағга яқин миқдорда сармоя киритмоқда. Хусусан, Хитойнинг тоза энергетикага қўяётган сармоялари ҳиссаси 25 фоиздан деярли учдан бир қисмигача ошган. Бу эса қуёш, шамол, гидро ва атом энергетикаси, шунингдек, аккумуляторлар ва электромобилларга йўналтирилган кенг кўламли инвестициялар ҳисобига амалга ошган.
Ўзбекистон “яшил” келажакни танлади
Айтиш керакки, мазкур жараёнларда Ўзбекистоннинг энергетика соҳасидаги режалари ўз вақтида қабул қилинган стратегик қадам сифатида намоён бўлмоқда.
Жорий йилнинг май ойида Тошкентда Халқаро энергетика анжумани ўтказилди. Унда иштирок этган “Росатом” халқаро тармоғининг энергетика маҳсулотлари йўналиши раҳбари Борис Дулькиннинг таъкидлашича, барқарор энергетика мувозанатини таъминлаш учун ядро, шамол, қуёш ва гидроэнергетика каби самарадорлиги исботланган технологияларни ўзаро уйғунлаштирган комплекс ечимлари талаб этилади. Шу маънода, Ўзбекистон қуёш, шамол ва ядро энергетикасини биргаликда ривожлантириб, барқарор энергетика мувозанати томон изчил ҳаракат қилмоқда.
– Биз мамнуният билан қайд этамизки, ядро энергетикасига қизиқиш билдирувчи ҳамда уни ўз энергетик ривожланиш режаларига киритиш имконини кўриб чиқаётган давлатлар сони ортиб бормоқда. Шу билан бирга, Ўзбекистон томонидан энергетика мувозанатини ядро энергетикаси орқали диверсификация қилиш йўналишида қўйилган муҳим қадамларни ҳам алоҳида таъкидлаб ўтамиз. Мен бу ерда, ўтган йили қабул қилинган 6 та энергоблокдан иборат кичик модулли реакторлар лойиҳасини амалга ошириш бўйича стратегик қарорни назарда тутяпман, – дея таъкидлаган эди Б.Дулькин.
Унинг таъкидлашича, мавжуд энергетика стратегиясини ҳисобга олган ҳолда, мамлакатда 2030 йилга бориб, атом энергетикасини ҳам ўз ичига олган “яшил” генерация улуши 50 фоизгача ошиши кутилмоқда. Бу эса замонавий энергетик технологияларни жорий этиш ва инфратузилмани ривожлантиришни талаб қилади.
Дарвоқе, Ўзбекистон сўнгги йилларда илгари сурилаётган ташаббус ва ҳамкорликлар асосида жахон энергетик ўтиш жараёнида ўзининг алоҳида йўналишини шакллантирмоқда. Бугунги кунда жаҳон энергетика мувозанатининг 10 фоизидан ортиғи ядро энергетикаси ҳисобига таъминланмоқда. Ўзбекистон эса бу борада нафақат талабни шакллантираётган, балки барқарор ривожланишнинг амалий моделини таклиф этаётган давлатлар қаторига киради.
