“Саройдан ҳайдаб юборишдан олдин менинг ( Таржимон) Победоносцевга бўлган эътиборимни ҳамма кўриб қўйиши учун унинг олдига бордим...
Ва шундан кейин унинг монологи бошланди:
-Ҳазрати Олийлари, ишонинг, биз... бошқачамиз! Биз Европа эмасмиз. Бизнинг ўз тараққиёт йўлимиз бор. Илоҳий китобимизда азалий ва абадий анъаналаримиз жо бўлган... Биз барча ишларни шошмасдан қилишимиз керак. Майда қадамлар билан ҳам Европага етиб олса бўлади... Шошқалоқлик биз учун ўлим билан баробар. Файтон ҳайдовчисига: “Манзилимга шошилмай олиб боришинг учун ҳақ тўлайман, деб айтаман”.
Шунда бизнинг абжағи чиқиб кетган йўлларда ҳам арава ағдарилиб кетмайди. Агар одамларимизга эрк берсангиз қанчалик хавфли бўлиб кетишини тушунмай туриб Европа биздан тезроқ барча эркинликларни жорий қилишни талаб қилмоқда.
Подшо Александр Павлович жуда қадрлаган Пьемонт элчиси Жозеф де Местр тез-тез шундай дерди: “Россия халқига жуда кўп озодлик бериб юбориш – ҳеч қачон оғзига вино олмаган кишига кўп ичириб, сўнг ундан ақлли ишлар кутиш билан баробар”.
Қояга михлаб ташланган қароқчи Степан Разин ҳақида ибратли афсона бор: Халқнинг қояга занжирбанд этилган исёнкор ва бошбошдоқликка мойил руҳини фақат подшонинг кескин қонунлари ва шафқатсиз ҳокимиятигина тийиб туради.
Бизнинг бепоён мамлакатимизда ёввойи одам қўлида чўқмор билан қоя занжирларини узиб чиқишга ташна бўлиб турибди. Ҳеч қачон эрки ўзи қўлида бўлмаган ёввойи одам биз берган озодликда қўрқинчли махлуққа айланади ва атрофидаги барча нарсани вайрон ва ғорат қилиб, охирида ўзини ҳам ҳалок қилади...
Европаликлар – булар тартиб одамлари...
Европаликни бирор нарсадан аччиғи чиқса – аччиқланганлигини аниқ-тиниқ кўриб турасиз...
Бизнинг одамлар эса сизга боши ерга текунича таъзим бажо айлайди ва ана шундай мулойим ва итоаткор башараси билан шартта гирибонингиздан олиб, бўғиб ташлайди. Бу қилиғидан олдин ҳатто чўқиниб олишни ҳам эсдан чиқармайди...
Ҳазрати Олийлари, ишонинг! Сиз бирданига жуда кўп ислоҳотларни бошлаб юбордингиз... Бизнинг ёшлар қанчалик хавфли эканлигини университетда дарс берганимда англаб етганман. Россия қўлга киритилган озодликдан маст бўлиб қолди ва эндиликда жуда хавфли тарзда уйғонмоқда...
Буларнинг барчаси қон тўкилиши билан якун топмаса, деб қўрқаман, Ҳазрати Олийлари!
Энди университет таълимини олган Пугачев пайдо бўлмасин ишқилиб... Менинг яқин танишим ва ёшлигида ўзи ҳам адашган таниқли ёзувчи Достоевский бизнинг ёшлар ҳақида жуда ажойиб гап айтган: “Бизнинг бирорта ёш йигитимиз қўлига юлдузларнинг аниқ ўрни белгиланган харитани берсангиз, у ишни дарҳол харитани тузатишдан бошлайди”. Ҳазрати олийлар, сиз уларга етарли даражада кўп нарсани бердингиз, аммо кўриб турганингизек улар барча нарсани талаб қилишмоқда...
У яна жуда кўп гапирди.
Мен уни жуда катта қизиқиш билан эшитдим. Бу ақлли одам ичимда мудом гапириб турган бошқа овозни... отамнинг (Россия императори Николай I. Таржимон) овозини менга эшиттирганди...
Мен Победоносцевни саройда қолдирдим ва тахт вориси Сашанинг (бўлғуси Россия императори Александр III.Таржимон) бош устози этиб тайинладим”.
Эдвард Радзинский,
“Князь. Чақимчининг хотиралари”
Ва шундан кейин унинг монологи бошланди:
-Ҳазрати Олийлари, ишонинг, биз... бошқачамиз! Биз Европа эмасмиз. Бизнинг ўз тараққиёт йўлимиз бор. Илоҳий китобимизда азалий ва абадий анъаналаримиз жо бўлган... Биз барча ишларни шошмасдан қилишимиз керак. Майда қадамлар билан ҳам Европага етиб олса бўлади... Шошқалоқлик биз учун ўлим билан баробар. Файтон ҳайдовчисига: “Манзилимга шошилмай олиб боришинг учун ҳақ тўлайман, деб айтаман”.
Шунда бизнинг абжағи чиқиб кетган йўлларда ҳам арава ағдарилиб кетмайди. Агар одамларимизга эрк берсангиз қанчалик хавфли бўлиб кетишини тушунмай туриб Европа биздан тезроқ барча эркинликларни жорий қилишни талаб қилмоқда.
Подшо Александр Павлович жуда қадрлаган Пьемонт элчиси Жозеф де Местр тез-тез шундай дерди: “Россия халқига жуда кўп озодлик бериб юбориш – ҳеч қачон оғзига вино олмаган кишига кўп ичириб, сўнг ундан ақлли ишлар кутиш билан баробар”.
Қояга михлаб ташланган қароқчи Степан Разин ҳақида ибратли афсона бор: Халқнинг қояга занжирбанд этилган исёнкор ва бошбошдоқликка мойил руҳини фақат подшонинг кескин қонунлари ва шафқатсиз ҳокимиятигина тийиб туради.
Бизнинг бепоён мамлакатимизда ёввойи одам қўлида чўқмор билан қоя занжирларини узиб чиқишга ташна бўлиб турибди. Ҳеч қачон эрки ўзи қўлида бўлмаган ёввойи одам биз берган озодликда қўрқинчли махлуққа айланади ва атрофидаги барча нарсани вайрон ва ғорат қилиб, охирида ўзини ҳам ҳалок қилади...
Европаликлар – булар тартиб одамлари...
Европаликни бирор нарсадан аччиғи чиқса – аччиқланганлигини аниқ-тиниқ кўриб турасиз...
Бизнинг одамлар эса сизга боши ерга текунича таъзим бажо айлайди ва ана шундай мулойим ва итоаткор башараси билан шартта гирибонингиздан олиб, бўғиб ташлайди. Бу қилиғидан олдин ҳатто чўқиниб олишни ҳам эсдан чиқармайди...
Ҳазрати Олийлари, ишонинг! Сиз бирданига жуда кўп ислоҳотларни бошлаб юбордингиз... Бизнинг ёшлар қанчалик хавфли эканлигини университетда дарс берганимда англаб етганман. Россия қўлга киритилган озодликдан маст бўлиб қолди ва эндиликда жуда хавфли тарзда уйғонмоқда...
Буларнинг барчаси қон тўкилиши билан якун топмаса, деб қўрқаман, Ҳазрати Олийлари!
Энди университет таълимини олган Пугачев пайдо бўлмасин ишқилиб... Менинг яқин танишим ва ёшлигида ўзи ҳам адашган таниқли ёзувчи Достоевский бизнинг ёшлар ҳақида жуда ажойиб гап айтган: “Бизнинг бирорта ёш йигитимиз қўлига юлдузларнинг аниқ ўрни белгиланган харитани берсангиз, у ишни дарҳол харитани тузатишдан бошлайди”. Ҳазрати олийлар, сиз уларга етарли даражада кўп нарсани бердингиз, аммо кўриб турганингизек улар барча нарсани талаб қилишмоқда...
У яна жуда кўп гапирди.
Мен уни жуда катта қизиқиш билан эшитдим. Бу ақлли одам ичимда мудом гапириб турган бошқа овозни... отамнинг (Россия императори Николай I. Таржимон) овозини менга эшиттирганди...
Мен Победоносцевни саройда қолдирдим ва тахт вориси Сашанинг (бўлғуси Россия императори Александр III.Таржимон) бош устози этиб тайинладим”.
Эдвард Радзинский,
“Князь. Чақимчининг хотиралари”
