Фракциянинг навбатдаги йиғилишида уч ойдан ортиқ хорижда бўлганлар мажбурий ОИТС текширувидан ўтказилиши тўғрисидаги қонун лойиҳаси маъқулланди
“Миллий тикланиш” демократик партияси Фракциясининг навбатдаги йиғилишида чет элда бўлиб қайтган фуқароларимиз ҳамда ишлаш учун мамлакатимизга келаётган хорижликларни ОИВ/ОИТСга мажбурий тиббий кўрикдан ўтказиш билан боғлиқ қонун лойиҳаси қизғин муҳокма қилинди.
Маълумки, одамнинг иммунитет танқислиги вируси (ОИВ) ва орттирилган иммунитет танқислиги синдроми (ОИТС), яъни СПИД инфекцияси бугунги кунда инсоният олдида турган долзарб муаммолардан бирига айланди. БМТ маълумотларига кўра, 1983 йилдан бошлаб дунёда 85,6 миллионга яқин одам ОИВ/ОИТС билан касалланган ва улардан 40,4 миллионга яқини ушбу вирус келтириб чиқарадиган касалликлар туфайли вафот этган. 39,9 миллиондан ортиқ ОИВ билан яшовчи шахсларнинг 53 фоизини аёллар ташкил этади. Сўнгги маълумотларга кўра, Ўзбекистонда ҳам 50 мингга яқин ОИВ инфекцияси билан касалланганлар бор...
Маълумки, бу хасталик инсон иммунитет тизимини ишдан чиқариши билан ҳам ўта хавфлидир. Яъни, вирус иммунитетнинг пасайишига олиб келади. Натижада инсон организми инфекциялар, турли касалликларга қарши кураша олмай қолади. Асосан қон, жинсий суюқликлар ва она сути каби биологик суюқликлар орқали юқадиган ушбу хасталикни, афсуски, тўлиқ даволаш имконсиз. Бироқ ҳозирда самарали даволаш усуллари мавжуд бўлиб, давони ўз вақтида бошлаб, мунтазам амалга ошириш орқали ОИВ билан яшайдиган одамлар сифатли ва узоқ умр кўришлари ҳам мумкин. Бу хасталик фақат ОИВ тести орқали, яъни вирус қон ёки сўлак орқали намуна топшириш орқалигина аниқланади. Эрта муолажа эса иммунитетни яхшилаш имконини беради. Энг асосийси, бошқаларга юқтирмаслик чоралари кўрилади.
Қонун ташаббускорларининг билдиришича, сўнгги йилларда хорижда бўлиб қайтган фуқаролар орасида ушбу хасталикни юқтирганлар кўп аниқланмоқда. Масалан, 2024 йилда узоқ муддат чет элда бўлиб қайтган 1,7 млн фуқаронинг фақатгина 434 минг нафари, яъни 25 фоизи ихтиёрий ОИВ/ОИТСга текширувидан ўтган ва улардан 1512 нафарида касаллик аниқланган. Бу 2023 йилдаги кўрсаткичдан қарийб 20 фоизга ошган, деганидир. Энг ёмони: касаллик аниқланган мигрантларнинг 903 нафари аёли текширилганда уларнинг ҳам 262 нафарида ушбу хасталик борлиги маълум бўлган. Шунингдек, ихтиёрий текширувдан ўтган 12,7 мингдан ортиқ чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларнинг 81 нафарида вирус борлиги аниқланган.
Ушбу рақамлар касаллик тезда аниқланмаса, хасталикнинг бошқа шахсларга юқиш хавфи юқорилигича қолишидан далолат бермоқда. Лекин қонунчиликда хориждан қайтганларни бу борада таббий кўрикдан ўтиши бўйича мажбурият белгиланмагани юртимизда ушбу вирусни юқтирганлар сони кўпайишига сабаб бўлаётганини айтиш жоиз. Шу боис ҳам ушбу қонун лойиҳасида 90 кундан ортиқ муддатда чет элда бўлиб қайтган 18 ёшдан 60 ёшгача бўлган Ўзбекистон фуқаролари ҳамда ишлаш учун мамлакатимизга келган хорижликлар ва фуқаролиги бўлмаган шахсларни мажбурий тиббий кўрикдан ўтказиш назарда тутилмоқда. Бунинг учун барча харажатлар Давлат бюджетидан, чет эл фуқароларининг эса ўз маблағлари ҳисобидан қопланади. Мутахассисларнинг фикрича, битта текширув учун 68-70 минг сўм туради.
2025 йилда бу ишларни ташкил қилиш учун Давлат бюжетидан 155,2 млрд сўм ажратилган бўлиб, ўтган йили 5,1 млн фуқаро ОИВ/ОИТС ва сил бўйича тиббий текширувидан ўтказилди. Жорий йилда эса 3,2 млн фуқарони ана шундай текширувдан ўтказиш режалаштирилган.
Хўш, бу борада хорижий тажриба қандай 19 та мамлакатда ОИВ аниқланган хорижий фуқаролар депортация қилинаркан. 60 та мамлакатда эса узоқ муддатли виза, меҳнат рухсати, яшаш гувоҳномасига эга бўлган хорижликлар ОИВ инфекциясига тест топшириши мажбурий ҳисобланади. Лойиҳани тайёрлашда Россия, Қозоғистон, Саудия Арабистони, БАА ва Жанубий Корея каби давлатларнинг норматив ҳужжатлари ўрганилиб, миллий қонунчилигимизга мос келадиган жиҳатлари қисман инобатга олинди.
Депутат Шерзод Қулматов ушбу қонун жуда муҳимлигидан келиб чиқиб, нима учун 90 кун ва ундан тортиқ муддат белгиланаётгани ва четдан қайтган фуқаролар қаерда тиббий кўрикдан ўтиши мумкинлиги билан қизиқди.
Ташаббускорлар бунга изоҳ бераркан, бу касаллик инсон организмида 90 кундан сўнг ўзини кўрсатишини, тиббий текширув эса ҳудудий оилавий поликлиникаларда ўтказилишини таъкидлашди.
Фарҳод Зайниев эса тиббий кўрикдан бўйин товлаган фуқароларга нисабатан қандай чора кўрилиши масаласини кўтарди. Қонун ташаббускорлар уч ойдан ортиқ муддатда хорижда бўлиб қайтганлар тиббий кўрикдан ўтиши бўйича участка нозири ёки патранаж ҳамширалар томонидан огоҳлантирилишини маълум қилдилар. Тартибга амал қилмайдиганларга нисбатан эса маъмурий жавобгарлик тартибида таъсир чоралари кўрилар экан.
Нодир Тилаволдиев ҳам ушбу қонун лойиҳасига ўз муносабатини билдириб, бу масала инсон ҳуқуқлари билан боғлиқ масала эканини таъкидлади.
– Ҳеч бир давлатда хориждан қайтган фуқароларни тиббий текширувдан ўтказиш тизими мавжуд эмас. БМТнинг халқаро ташкилотлари ҳам бундай нормаларга қарши. Шу маънода, ушбу тартиб инсон ҳуқуқларига зид эмасми, – деди депутат.
Депутат Маҳмуд Истамов ҳам ҳамкасбининг фикрларини қўллаб-қувватлаб, таклиф этилаётган нормалар илгари ҳам кўтарилгани, лекин бундай мажбурий текширувлар муаммони ҳал қилишга ёрдам бермаслигини, бу давлат бюджети маблағини совуришдан бошқа нарса эмаслигини таъкидлади.
Ташаббускорлар ҳақиқатан ҳам бирон-бир давлатда чет элдан қайтганларни мажбурий тиббий текширувдан ўтказиш тизими йўқлигини, лекин айрим мамлакатлардагина, яъни эпидемия марказларида бўлиб қайтган фуқароларини мажбурий текширувдан ўтказиш тартиби борлигини маълум қилишди. Лекин тан олиш керак: мамлакатимизда хориждан қайтганлар орасида бу борадаги ҳолат яхши эмас.
Қонун лойиҳаси муҳокамаси ана шундай савол-жавоблар билан давом этди ва турли мулоҳазаларга қарамай, биринчи ўқишда маъқулланди. Якунда депутатлар ҳам, қонун ташаббускорлари ҳам мамлакатимизда аҳоли ўртасида тиббий маданиятни ошириш бўйича тарғибот-ташвиқот ишларини кучайтириш, чет элларда бўлган ҳар бир фуқаро агар ўзининг, оиласининг соғлигини ўйласа, ўз хоҳиши билан тиббий кўрикдан ўтиши лозимлигини таъкидладилар.
