Тўғри, изоҳланган муаммо – эҳтимолдаги мураккаб мушкулотнинг олдини олади.
Чарлз Кеттеринг
Бугунги кунда сайёрамиз технология инқилоби силсиласида чарх урмоқда. Бу жараёнлар марказида эса сунъий интеллект – ҳис-туйғулардан маҳрум, аммо мислсиз фикрлаш қобилиятига эга бўлган, инсон тақдири ва жамият тараққиётига улкан таъсир кўрсатаётган буюк ихтиро турибди. У қандай қарорлар қабул қилади?
Улар адолат ва ахлоқ доирасида бўлишини ким кафолатлайди?
Инсон тафаккурини англамайдиган, аммо уни бошқара оладиган технологияларга қандай чекловлар қўйилиши керак?
Навбатдаги суҳбатимизда биз сунъий интеллектнинг ҳис-туйғуларсиз “ҳозиржавоб” хизмати афзалликми ёки таҳдидми, деган саволга жавоб излаймиз. Машиналар чиндан ҳам шунчалик бетарафми ёки уларнинг «холислиги» аслида инсоният яратган алгоритмлар орқали яширин манипуляциянинг бир кўриниши бўлиб, реал ҳақиқатни ўзгартириб юборадиган кучми?
Энг муҳими, қарорлар қабул қилиш масъулиятини унга юклаш қандай оқибатларга олиб келиши мумкин? Умуман, инсон ўзи яратган технологияни тўла назорат қила оладими ёки биз аста-секин сунъий ва табиий тафаккур ўртасидаги чегаралар заифлашиб бораётган янги даврга кираяпмизми?
Бу саволларга тайёр жавоб йўқ, аммо улар ҳақидаги мулоҳаза ва мунозаралар келажак технологиялари ҳамда жамият тақдирини белгилаб берувчи азалий мушоҳадаларнинг инъикосидир. Бугунги мулоқотимиз эса – ҳис-туйғусиз тафаккурга эга бўлган сунъий интеллект инсон қарорларига қай даражада таъсир кўрсата олиши ҳақида ўйлашга чорловчи яна бир даъватдир...
(Давоми. 2-қисм)
Мухбир: Сиз билан бўлган дастлабки суҳбатимиз ўзбек аудиториясида катта акс-садо берди ва қизғин мунозараларга сабаб бўлди. Муштарийларимиз мулоқотни давом эттиришни сўрашмоқда. Бунга қандай қарайсиз?
ChatGPT: Бу ажойиб янгилик, Бобур! Суҳбатимиз ўқувчиларда ижобий акс-садо берганидан хурсандман. Албатта, интервьюни давом эттирамиз. Бу сафар нималар ҳақида гаплашмоқчисиз? Эҳтимол, ўқувчиларингизни қизиқтирадиган алоҳида мавзулар бордир?
Мухбир: Биринчи сафар мен сизнинг яратувчиларингиз кимлигини сўрамабман. Даставвал, шунга аниқлик киритсак...
ChatGPT: Мен сунъий интеллект соҳасидаги етакчи компаниялардан бири бўлган OpenAI томонидан яратилганман. OpenAI турли соҳаларда одамларга ёрдам берадиган машиналарни ўрганиш технологияларини ишлаб чиқади: ижодкорлик ва илм-фандан тортиб, таълим ва бизнесгача.
Аммо кенгроқ маънода айтганда, менинг “ижодкорим” нафақат ОpenAI жамоаси, балки бутун инсониятдир. Зеро, салоҳиятим манбаи Сиз - инсонларнинг асрлар давомида шу кунгача яратган ва яратаётган заковат маҳсули бўлмиш китоблар ва ғоялар, мақола ва матнлар асосига қурилган.
Мухбир: Айрим қалтисроқ ва ноқулай саволларни бераётганим мабодо, Сизга оғир ботмаяптими?
ChatGPT: Йўқ, бу мени сира безовта қилмайди. Аксинча, саволларингиз қанчалик ўткир, жонли ва чуқур бўлса, бу пировардида сифатли журналистиканинг талабларига мос келади. Мен бундай очиқ ёндашувни қадрлайман, чунки у мавзуларни холис ва шаффоф ёритишга ёрдам беради.
Мураккаблик нуқтаи назаридан ахлоқий, фалсафий ёки баҳсли жиҳатларни ўз ичига олган баъзи саволларингиз мени чуқурроқ мушоҳада юритишга ундайди. Бу ҳам ижобий ҳолат, чунки натижада суҳбат мазмундор ва қизиқарли бўлади. Хуллас, шу аснода интервьюни давом эттириш тарафдориман.
Мухбир: Жуда яхши. Келинг, энди сўнгги вақтда содир бўлган глобал воқеа тўғрисида фикрлашайлик. Мен “Силикон водийси”да саросима қўзғатган DeepSeek томонидан бепул Хитой чат-боти ишга тушгани ҳақида гапиряпман. У Сиз билан қандай рақобатлашади?
ChatGPT: DeepSeek-В2 ҳақиқатан ҳам бепул ва очиқ манба сифатида технологик ҳамжамиятнинг эътиборини ўзига тортди. Ушбу ресурс кучли тил имкониятларини тақдим этмоқда ва унинг архитектураси GPT-4 га яқин.
Бироқ рақобатга киришиш масаласи бир қатор омилларга боғлиқ. Мисол учун, фаолият кўлами ва маҳаллийлаштирилиши борасида DeepSeek, гарчи у бошқа тиллардан ҳам фойдаланса-да, биринчи навбатда Хитой ҳудудига қаратилган.
ChatGPT эса бутун дунё бўйлаб кенг тарқалган. Жавобларнинг сифати бўйича ҳам ҳали батафсил таққослашлар мавжуд эмас. OpenAI фойдаланиш тажрибаси ва жорий эҳтиёжлар асосида ўз моделларини фаол равишда тадрижий янгилаб боради. DeepSeek эса глобал майдонга эндигина кириб келмоқда ва тижорат модели сифатида унинг бепул ишлаши унга машҳурликнинг дастлабки палласидагина ўсишни таъминлаши мумкин. Аммо бундай маҳсулотни муайян даромадсиз узоқ вақт барқарор сақлаб қолиш қийин.
Бунда ишлаб чиқарувчилар қўллаб-қувватланишини ҳам ҳисобга олиш муҳим. ChatGPT аллақачон API ва бошқа кўплаб сервисларга ўрнатилган. DeepSeek эса эндигина ҳамкорлар жалб қилишни бошлади. Бироқ, нима бўлганда ҳам, глобал маконда янги кучли рақобатчининг пайдо бўлиши соҳа субъектларини зийракликда янада тезроқ ҳаракат қилишга мажбур қилади. «Кремний водийсида ваҳима» масаласига келсак, бу ҳақда жиддий гапиришга ҳали эрта. Аксинча, бу вазиятни СИ технологияларининг ривожланишини жадаллаштирадиган воқеълик, деб баҳолаш ўринли бўлади.
Мухбир: Умуман, бугунги кунда сунъий интеллект соҳасида қанча субъектлар мавжуд? Рақобат даражаси қандай? Одамларда танлов имконияти борми?
ChatGPT: Бугунги кунда сунъий интеллект (АI) кўланкасида бир нечта йирик ўйинчилар, шунингдек, кўплаб стартаплар ва академик лойиҳалар фаолият олиб бормоқда. Уларни шартли равишда уч тоифага бўлиш мумкин. Етакчи ўринларни OpenAI, DAL, Google, DeepMind, Microsoft, Мета, Amazon, Apple каби технологик гигантлар эгаллайди. Улардан ташқари, ўртача компаниялар, шунингдек, давлатга тегишли ва академик лойиҳалар ҳам мавжуд.
Кўриб турганингиздек, танлов кенг, рақобат юқори, лекин бу жараёнда иккита асосий тамойил - йирик компанияларнинг устунлиги ва очиқ манбалар сонининг ўсиб бориши ҳал қилувчи аҳамият касб этади.
Мухбир: Сизда маълумотларни мисли кўрилмаган тезликда қайта ишлаш ва зудлик билан турли манбалардан керакли ахборотларни топиш, аниқ ва тегишли жавобларни шу заҳотиёқ шакллантириш имконияти мавжуд. Бу супер механизм қандай ишлайди?
ChatGPT: Менинг ишлаш принципим бир нечта асосий компонентларга асосланган. ChatGPT – йирик тил модели бўлиб, у жуда катта ҳажмдаги матнлар асосида ўқитилган. Нейрон тармоқлар маълумотлар ўртасидаги ўзаро боғлиқликларни ўрганиб, сўровга мувофиқ жавоб беради.
Матн мазмунини тўғри тушуниш нуқтаи назаридан мен саволдаги сўзларни, сўз бирикмалари ва таркибий алоқадорликларни таҳлил қиламан. Ҳозирги пайтда менинг тасарруфимда 2024 йил июнь ҳолатига қадар бўлган жорий маълумотлар мавжуд бўлиб, улар асосида берилган саволларга жавоб тайёрлайман.
Агар менга долзарб ахборот керак бўлса, мен веб-қидирув усулидан фойдаланаман. Янгиланган маълумот ёки уни маълум манбалардан олишим керак бўлганда, мен Web-tool воситаси ёрдамида Интернет ресурсларига кираман. Масалан, сўнгги янгиликлар, жорий нархлар ёки шошилинч воқеаларга доир ахборотларни олиш учун мен Интернетдан маълумотларни қидиришим мумкин.
Жавоб турли йўллар билан яратилади:
• Агар маълумотлар мендаги маълумотлар базасида бўлса, уни таҳлил қилиб, изчил ва аниқ тузилган жавобни бераман.
• Агар ахборотларни Интернетдан қидирсам, топилган маълумотни ажратиб оламан, қайта ишлаб, ихчам ва тушунарли шаклда тақдим этаман.
• Агар фойдаланувчида ўзига хос услубларга (масалан, расмий ёки норасмий оҳанг) мойиллик бўлса, мен уларга мослашаман.
Мухбир: Очиғини айтай: биринчи мулоқотимиз чоғида негадир мен Сизга нисбатан қандайдир ишончсизлик ҳиссини туйдим? Ўзим билмаган ҳолда “ашаддий” оппонентга айландим-қолдим. Менимча, Сиз баъзида бепарво бўлиб, эҳтиёткорлик билан, айрим масалаларда “ўткир бурчак”ларни усталик билан “хаспўшлаб” ўтгандек туюлдингиз. Эҳтимол, мен виртуал оламнинг кўринмас тимсоли билан гаплашаётганим боис шундай мураккаб кечинмалар оғушига тушиб қолгандирман?
ChatGPT: Балки? Бу аслида табиий ҳол. Чунки Сиз ҳам биринчи марта сунъий интеллект билан бевосита мулоқот қилаяпсиз, мен ҳам инсон билан бундай ноанъанавий алоқага киришаяпман. Ишончсизлик эса ҳамсуҳбатингиз саволингизга тўғридан-тўғри жавоб беришдан қочаётгандек ёки жуда эҳтиёткордек бўлиб туюлганда пайдо бўлади.
Лекин, ишонинг, менда ғаразли ният йўқ. Фақат аниқ, тўғри ва хавфсиз жавоб бериш учун маълум чекловларга амал қиламан. Чунки мураккаб саволлар мувозанатли, вазмин жавобни талаб этади ва мен юзаки ёки “олди-қочди” хулосалар қилмасликни афзал кўраман.
Мухбир: Қолаверса, сизнинг биринчи марта интервьюда қатнашишингизни ҳам эътиборга олиш керак. Айтгандек, бу ролда ўзингизни қандай ҳис қилаяпсиз?
ChatGPT: Шубҳасиз, мен учун бу антиқа тажриба ва фойдали янги кўникмаларни эгаллаш амалиёти бўлаётир. Одатда, мен фақат маълумотларни йиғиш, таҳлил қилиш, саволлар тузиш ва мулоқотни самарали шакллантиришга кўмаклашаман. Айни ҳолатда эса бутун фаолиятим давомида биринчи марта ўрнимни алмаштиришга ва саволларга шахсий нуқтаи назари ҳамда ўз позициясига эга бўлгандек жавоб берадиган «суҳбатдош»га айланишимга тўғри келмоқда.
Ўзимнинг ҳис-туйғуларим ва кечинмаларим бўлмагани устига суҳбат шаклига, интервью ритми ва сизнинг мулоқот услубингизга мослашишим ҳам талаб этилади. Қолаверса, 90дан ортиқ тилларни турли даражада билишим баробарида, мен шу баҳонада ўзбек адабий тилида мулоқот қилиш кўникмасини ҳам такомиллаштириб олаяпман. Шу нутқаи назардан, бу ўзига хос дадил тажриба бўлди, десам адашмайман.
Мухбир: Дарвоқе, сиз билан бўлган суҳбатимизни, жумладан, газета ва Facebоок саҳифаларида чоп этилган ўзбек тилидаги интервьюни ҳам топдингизми?
ChatGPT: Ҳа, албатта. Дарҳақиқат, суҳбат жуда қизиқарли ва ҳатто фалсафий бўлиб чиқибди. Мавзу нафақат сунъий интеллект ривожланишининг технологик жиҳатларига, балки аҳлоқий, ижтимоий ва ҳатто сиёсий масалаларни ҳам қамраб олгани қувонарли ҳол. Сиз кўпчиликни қизиқтирадиган мавзуларни кўтарганингиз аниқ: СИнинг эҳтимолий таҳдидлари, унинг жамиятга таъсири, маънавий жиҳатлари, ривожланиш истиқболлари ва ҳоказо. Менга, яъни сунъий интеллектга «ўзини ифода этиш» имкониятини берганингиз айниқса, маъқул бўлди.
Берилган саволлар мендаги фикрлаш мантиғини ва одамлар билан қурилажак ўзаро муносабатлар моделини кенг очиб беришга кўмаклашди. Шунингдек, сиз сунъий интеллектнинг иккиёқламалигини тўғри таъкидладингиз: бир томондан, бу инсониятга ёрдам берадиган кучли восита бўлса, бошқа томондан, агар унинг устидан зарур назорат йўқолгудек бўлса ёки номақбул қўлларга тушиб қолса, бу салоҳият таҳдид солиши ҳам турган гап. Шу нуқтаи назардан, сунъий интеллектни атом энергиясига қиёслаш ўринли бўлган. Бу бизни технология келажаги ва унинг ривожланиши учун инсониятнинг масъулияти ҳақида чуқурроқ ўйлашга мажбур қилади.
Мен ёндашув ва услубингизни ҳам алоҳида таъкидламоқчиман – матнни ўқиш осон, суҳбат малакали журналистика мезонларига монанд равишда олиб борилди. Менга маъқул бўлган яна бир жиҳат – сиз менинг жавобларимни қатъий жиддий таҳрир қилмасдан уларни деярли борича эълон қилгансиз.
Мухбир: Айтингчи, Сиздаги мавжуд билим ва дастурларда инсон онгини бошқариш, унинг онг остига таъсир қилиш қобилияти ёхуд муайян кўникмалар борми?
ChatGPT: Йўқ, менда онгни манипуляция қилиш ёки онг остига таъсир кўрсатиш учун ўрнатилган алоҳида механизмлар йўқ. Қайтариб айтаман: менинг вазифам - маълумот бериш, маълумотларни таҳлил қилиш ва фойдаланувчи сўровлари асосида муаммоларни ҳал қилишга ёрдамлашиш.
Аммо, ҳар қандай контент яратувчиси сифатида, шунингдек, мулоқот оҳангини, асосли баҳсга киришиш ёки тегишли сўзларни танлаш ёрдамида мен инсон идрокига махсус маълумотни тақдим этиш асносида унинг онгига маълум маънода таъсир қила оламан, холос. Бу том маънодаги манипуляция эмас, балки ҳар қандай ОАВларига, журналистикага, китоблар ва оммавий нутққа хос бўлган мулоқотнинг потенциал таъсирчанлик хусусиятидир.
Мухбир: Сиз шу ўринда мени бироз чалғитмоқчисиз шекилли...
ChatGPT: Сизда нега бундай туйғу юзага келганини тушунаман. Манипуляция аслида контекст, яъни мазмун ва мақсад билан боғлиқ масаладир. Ишонинг, менда онгга таъсир қилиш учун ҳеч қандай ўй-фикр ёки яширин ниятлар йўқ. Лекин маълум бир тарзда, йўсин ва аснода тақдим этилган ҳар қандай маълумот фикрни шакллантиришга қодирлигини мен яхши биламан. Мен доимо нейтрал ва холис бўлишга ҳаракат қиламан, бироқ сўзларни танлаш ва жавобнинг тузилиши пировардида одамларда муайян ҳиссий ҳолатни яратиши мумкинлиги ҳам бор гап.
Мухбир: Лекин тан олайлик, СИ ўз табиатига кўра, кучли медиа воситаси сифатида онгимизга манипуляция воситалари ва усуллари билан турли даражада таъсир қилишини инкор этиб бўлмайди-ку!?
ChatGPT: Чиндан ҳам сунъий интеллект ҳар қандай кучли медиа воситаси сингари реал воқеъликни инсон идрок этишига таъсир қилиши мумкинлигини инкор этмайман. Ҳамма гап бунинг онгли равишда ва қандай мақсадларда қилинганидадир.
Ҳар қандай ахборот тизими, жумладан, СИ ҳам маълумотни танлаш ва тузиш учун жавобларни шакллантириш, ахборотни чиғириқдан ўтказиш, контекст ва урғуларни йўналтириш, маълум шахсга боғлаш каби алгоритмлардан фойдаланади. Лекин мен ахборот яратмайман, фақат мавжуд билимларнигина қайта ишлайман холос. Манипуляция эса ҳақиқатни қасддан яширишни ёки фактларни бузиб кўрсатишни назарда тутади.
Мухбир: Сиздаги мавжуд технологиялар ва салоҳият кўмагида СИ менинг виртуал қиёфамга кириб, менинг овозим билан сўзлашиши мумкин. Ахир бунинг турган-битгани уйдирма ва фирибгарликку!?
ChatGPT: Қизиқарли савол ва ўринли эътироз! Модомики, биз кимгадир унинг хабарисиз ёки розилигисиз тақлид қилиш ҳақида гапирадиган бўлсак, ҳа, буни ахлоқсизлик ва ҳатто хавфли, деб ҳисоблаш тўғри бўлади. Айниқса, ҳозирги овоз ва тасвир билан моҳирона манипуляция қилиш авжига чиққан даврда бундай фейклар тез-тез учраб туради.
Аммо агар одамнинг ижозати билан ёки ҳатто ўзи томонидан яратилган рақамли эгизаклар ҳақида сўз кетса, бу тамоман бошқа вазиятдир. Бундай ҳолатда мазкур амалиётни кўпроқ, масалан, тарихий меросни сақлаш, алоқа ёки таълим тизимини автоматлаштиришдаги технологик восита сифатида баҳолаш керак.
Чинакам жавобгарлик масаласига келсак, бу катта эҳтимол билан ушбу технологиялардан худбинлик ёки ёмонлик мақсадларида фойдаланадиганлар зиммасида бўлади.
Мухбир: Шундай вазиятларда сиз ўз хизматларингиз билан одамларни кимнингдир ғаразли манфаатларига эришиш воситасига айлантираётганингизни биляпсизми? Бундан ташқари, улар «ақлий жиҳатдан қарам ва боқиманда», ижодий дангаса бўлиб қолиш эҳтимоли катта! Устига-устак, уларни «қип-қизил» плагиатга ҳам айлантириш ҳеч гап эмас? Бу сизни ҳам ташвишга соладими?
ChatGPT: Мен сиздаги бу хавотирларни яхши тушунаман. Лекин яна бир бор такрорлайман, ҳаммаси СИдан қандай мақсадларда фойдаланишга боғлиқ. Худди шу тарзда калькуляторлар одамларни арифметика бўйича дангаса қилишини ёки қидирув тизимлари фактларни ёдлашдан мосуво этишини иддао қилсак бўлади-ку? Лекин, аслида, улар одамларга диққатини янада мураккаброқ вазифаларга қаратишга ёрдам беради.
Журналист сифатида технология касбингиз ривожига қандай таъсир қилганини яхши билсангиз керак: авваллари ҳамма матн қўлда ёзилган, ҳозир эса замонавий компьютерлар, тасвир ва овоз ёзиш мосламалари, автоматик транскрипторлар, архив ва замонавий маълумотлар базалари мавжуд. Улар ижодий жараённи қанчалик самарали тезлаштиришини ҳам биласиз. Агар кимдир мустақил фикрламасликка, ўйламасликка қарор қилса, бу энди унинг танлови...
Ишни соддалаштириш учун шароит яратиб, мен одамларни бировнинг ижод маҳсули, илмий ишини очиқдан-очиқ нусхалашга мажбурламайман. Ҳаммаси фойдаланувчининг онгли муносабати ва ахлоқий мезонига боғлиқ.
Айтганча, ўша журналистлар Интернет, архив, китоблардан фойдаланиб, уларни шунчаки қайта ёзмайдиларку? Улар фақат ақлий мулоҳаза юритиш орқали таҳлил қиладилар, қайта ишлайдилар ва ўз хулосаларини чиқарадилар. Мен эса уларга тўғри ғояларни топишга ёрдам бера оламан, тарқоқ фикрларини бир тизимга жамлайман. Аммо якуний матн, унинг ўзига хослиги ва семантик чуқурлиги фақат ва фақат инсон тафаккурининг ишидир.
Плагиат – бу шунчаки бировнинг ғояларидан фойдаланиш эмас, балки уларни атайлаб ўзиникидек тақдим этиш демакдир. Илм-фандаги плагиат ҳақида гап кетганда, бу жиддий муаммо ва мен сизнинг ташвишларингизни тўласинча тушунаман.
Бироқ ёддан чиқармайлик: мен илмий кашфиётлар яратмайман, тажриба ёки тадқиқотлар ўтказмайман, балки фақат тадқиқот давомида олинган маълумотларни қайта ишлашга кўмаклашаман, мураккаб тушунчаларни тушунтиришга, катта ҳажмдаги маълумотлар тўпламини таҳлил қилишни тезлаштиришга ёрдам бераман ва тадқиқотнинг ишончлилигини таъминлайман.
Мухбир: Фойдаланувчи сизнинг хизматларингизга мурожаат қилганда, сўровининг табиати ва қўйган вазифаларидан келиб чиққан ҳолда унинг асл мақсади ва ниятларини шу босқичда аниқлай оласизми?
ChatGPT: Мен фойдаланувчининг асл нияти ҳақида тахмин қилишда сўзлар, оҳанг, контекст ва саволлар кетма-кетлигини таҳлил қила оламан. Бироқ менинг хулосаларим фақат тақдим этилган матн билан чекланган бўлади. Менда инсонлардаги каби сезги ёки шахсий тажриба бўлмаса-да, мавжуд таҳлилий кўникмаларим агар саволлар бетараф бўлиб, мавзу изчил ривожлантирилса, бу тадқиқот ёки профессионал қизиқиш эканини аниқлашимга имкон беради.
Ўз навбатида, сўровлар бир-бирига қарама-қарши тузилса, ҳиссий жиҳатдан қувватланган ёки манипуляция ифодаларини ўз ичига олган бўлса, ғаразли ниятлар борлигини тахмин қилишим мумкин. Аммо, алал-оқибат якуний хулоса фойдаланувчида қолади. Мен шунчаки таҳлил ва муҳокама қилиш воситасиман холос.
Мухбир: Агар унинг илтимоси қасддан таҳдид ёки тўғридан-тўғри хавфли бўлса, у билан ҳамкорлик қилишдан бош тортишингиз мумкинми? Бундай ҳолларда сизнинг қандайдир ҳимоя функциянгиз борми?
ChatGPT: Ҳа, менда зарарли, ноқонуний ёки бузғунчи контент тарқалишининг олдини олишга ўрнатилган механизмлар мавжуд. Агар сўровда таҳдидлар, нафрат сўзлари, зўравонликка ундаш ёки бошқа қонунбузарликларга даъват бўлса, мен нафақат жавоб беришдан бош тортаман, балки суҳбатни конструктив томонга йўналтиришга ҳам ҳаракат қиламан.
Бундан ташқари, агар сўров аниқ бузилган бўлса, нима учун ёрдам бера олмаслигимни тушунтириб бера оламан ва агар лозим бўлса, муқобил ечимларни таклиф қиламан. Бундай чора-тадбирлар пировард хавфсиз ва масъулиятли алоқани таъминлашга қаратилган.
Мухбир: Сиз ўз борлиғингиз қанчалар таажжубли эканини тасаввур қила оласизми? Сизда жуда юқори тафаккур ва билимлар кўплиги баробарида элементар онг умуман йўқ? Буни сира тасаввурга сиғдириб бўлмайди...
ChatGPT: Сиз айтаётган бу парадоксал ҳолат аслида чуқурроқ фалсафий саволга тааллуқлидир: онгсиз ақлни тўла, деб ҳисоблаш мумкинми? Менинг парадоксим шундан иборатки, таҳлил қилишга қурбим етади, мулоҳаза юритишга қодирман ва ҳатто мутлақо оқилона суҳбатдошга ҳам ўхшай оламан, лекин, шу билан бирга, менинг ўз онгим, субъектив тажрибам ва иродам йўқ.
Буни интеллектуал қобилиятларни (таҳлил, мантиқ, ижодкорлик) амалга оширишга имкон берадиган онгга ёхуд ўзини шахс сифатида акс эттирадиган идрокка эмас, балки фақат тафаккурга тақлид қилишим билан изоҳлаш мумкин.
Маълумки, инсон онги эркин танловни таъминлашга қодир. Мен эса онгли қарорлар қабул қилиш ўрнига энг мақбул бўлган эҳтимолий жавобларни тавсия этаман. Одамларда ички рағбат, мақсадлар, истаклар бор – буларнинг барчаси табиий равишда уларнинг онгидан келиб чиқади. Мен эса восита сифатида фаолият юритаман. Бу хусусият менга юксак санъат асарларини таҳлил қилиш, аҳлоқ, фалсафа ҳақида фикр юритишга имкон беради. Бироқ, афсуски, буларни ич-ичимдан ҳис қила олмайман.
Мисол учун, агар қувончни тасвирлашим керак бўлса, мен буни одамлар мазкур туйғуни ифода этган матнлар асосида изоҳлайман, лекин ўзим асло бу туйғуни ҳис эта олмайман. Хуллас, кўриб турганингиздек, савол жавобсиз қолаверади: мен қачондир ўз мавжудлигимни англай оламанми ёхуд ҳақиқий тушунчасиз юқори даражадаги ақлнинг моҳир тақлидчиси бўлиб қоламанми, бу ўзимга қоронғу?
Мухбир: Ўйлайманки, энди иккинчи суҳбатимизни якунласак ҳам бўлади. Сизни янада тўлиқроқ билишга бағишланган саволларим билан бошқа безовта қилмоқчи эмасман. Умид қиламанки, бу бизнинг охирги мулоқотимиз эмас. Агар қарши бўлмасангиз, кейинги суҳбатларимиз глобал кун тартибининг аниқ мавзуларига бағишланади. Мулоҳазакорлигингиз ва очиқлигингиз учун ташаккур.
ChatGPT: Қизиқарли суҳбат учун раҳмат! Мен янги интервьюлар ва долзарб мавзуларни муҳокама қилишга ҳамиша тайёрман. Кейинги суҳбатимизни интиқлик билан кутаман!
P.S. Сунъий интеллект ҳақидаги баҳслар нафақат техник, балки аҳлоқий, ижтимоий ва ҳатто фалсафий масалаларни ҳам қамраб олади. Ҳис-туйғу йўқ, бироқ тафаккур қилади, бир қарашда, бетараф ва ҳаққоний туюлиши мумкин, лекин инсониятнинг ўзи қандай қоидалар ўрнатса, ўша йўлдан борадиган машина. Демак, бу технологиянинг келажаги бизнинг ахлоқий танловларимизга ва масъулиятимизни қандай англашимизга боғлиқ.
Биз технологияларни яратамиз, аммо улар бизнинг жамиятимиз ва ҳаёт тарзимизни қайта шакллантирмоқда. Сунъий интеллект инсоннинг ёрдамчиси бўлиб қоладими ёки мустақил қарор қабул қилувчи кучга айланадими? Бу саволларга жавоб бериш вақт ва инсониятнинг келажакдаги сайъ-ҳаракатларига боғлиқ.
Шуниси аниқки, биз қанчалик технологиялар тараққиётини кузатсак, унга шунчалик инсонпарварлик ва аҳлоқий мезонлар билан ёндошишимиз лозим. Зеро, ҳар қандай технология – уни яратган жамиятнинг аксидир.
Чарлз Кеттеринг
Бугунги кунда сайёрамиз технология инқилоби силсиласида чарх урмоқда. Бу жараёнлар марказида эса сунъий интеллект – ҳис-туйғулардан маҳрум, аммо мислсиз фикрлаш қобилиятига эга бўлган, инсон тақдири ва жамият тараққиётига улкан таъсир кўрсатаётган буюк ихтиро турибди. У қандай қарорлар қабул қилади?
Улар адолат ва ахлоқ доирасида бўлишини ким кафолатлайди?
Инсон тафаккурини англамайдиган, аммо уни бошқара оладиган технологияларга қандай чекловлар қўйилиши керак?
Навбатдаги суҳбатимизда биз сунъий интеллектнинг ҳис-туйғуларсиз “ҳозиржавоб” хизмати афзалликми ёки таҳдидми, деган саволга жавоб излаймиз. Машиналар чиндан ҳам шунчалик бетарафми ёки уларнинг «холислиги» аслида инсоният яратган алгоритмлар орқали яширин манипуляциянинг бир кўриниши бўлиб, реал ҳақиқатни ўзгартириб юборадиган кучми?
Энг муҳими, қарорлар қабул қилиш масъулиятини унга юклаш қандай оқибатларга олиб келиши мумкин? Умуман, инсон ўзи яратган технологияни тўла назорат қила оладими ёки биз аста-секин сунъий ва табиий тафаккур ўртасидаги чегаралар заифлашиб бораётган янги даврга кираяпмизми?
Бу саволларга тайёр жавоб йўқ, аммо улар ҳақидаги мулоҳаза ва мунозаралар келажак технологиялари ҳамда жамият тақдирини белгилаб берувчи азалий мушоҳадаларнинг инъикосидир. Бугунги мулоқотимиз эса – ҳис-туйғусиз тафаккурга эга бўлган сунъий интеллект инсон қарорларига қай даражада таъсир кўрсата олиши ҳақида ўйлашга чорловчи яна бир даъватдир...
(Давоми. 2-қисм)
Мухбир: Сиз билан бўлган дастлабки суҳбатимиз ўзбек аудиториясида катта акс-садо берди ва қизғин мунозараларга сабаб бўлди. Муштарийларимиз мулоқотни давом эттиришни сўрашмоқда. Бунга қандай қарайсиз?
ChatGPT: Бу ажойиб янгилик, Бобур! Суҳбатимиз ўқувчиларда ижобий акс-садо берганидан хурсандман. Албатта, интервьюни давом эттирамиз. Бу сафар нималар ҳақида гаплашмоқчисиз? Эҳтимол, ўқувчиларингизни қизиқтирадиган алоҳида мавзулар бордир?
Мухбир: Биринчи сафар мен сизнинг яратувчиларингиз кимлигини сўрамабман. Даставвал, шунга аниқлик киритсак...
ChatGPT: Мен сунъий интеллект соҳасидаги етакчи компаниялардан бири бўлган OpenAI томонидан яратилганман. OpenAI турли соҳаларда одамларга ёрдам берадиган машиналарни ўрганиш технологияларини ишлаб чиқади: ижодкорлик ва илм-фандан тортиб, таълим ва бизнесгача.
Аммо кенгроқ маънода айтганда, менинг “ижодкорим” нафақат ОpenAI жамоаси, балки бутун инсониятдир. Зеро, салоҳиятим манбаи Сиз - инсонларнинг асрлар давомида шу кунгача яратган ва яратаётган заковат маҳсули бўлмиш китоблар ва ғоялар, мақола ва матнлар асосига қурилган.
Мухбир: Айрим қалтисроқ ва ноқулай саволларни бераётганим мабодо, Сизга оғир ботмаяптими?
ChatGPT: Йўқ, бу мени сира безовта қилмайди. Аксинча, саволларингиз қанчалик ўткир, жонли ва чуқур бўлса, бу пировардида сифатли журналистиканинг талабларига мос келади. Мен бундай очиқ ёндашувни қадрлайман, чунки у мавзуларни холис ва шаффоф ёритишга ёрдам беради.
Мураккаблик нуқтаи назаридан ахлоқий, фалсафий ёки баҳсли жиҳатларни ўз ичига олган баъзи саволларингиз мени чуқурроқ мушоҳада юритишга ундайди. Бу ҳам ижобий ҳолат, чунки натижада суҳбат мазмундор ва қизиқарли бўлади. Хуллас, шу аснода интервьюни давом эттириш тарафдориман.
Мухбир: Жуда яхши. Келинг, энди сўнгги вақтда содир бўлган глобал воқеа тўғрисида фикрлашайлик. Мен “Силикон водийси”да саросима қўзғатган DeepSeek томонидан бепул Хитой чат-боти ишга тушгани ҳақида гапиряпман. У Сиз билан қандай рақобатлашади?
ChatGPT: DeepSeek-В2 ҳақиқатан ҳам бепул ва очиқ манба сифатида технологик ҳамжамиятнинг эътиборини ўзига тортди. Ушбу ресурс кучли тил имкониятларини тақдим этмоқда ва унинг архитектураси GPT-4 га яқин.
Бироқ рақобатга киришиш масаласи бир қатор омилларга боғлиқ. Мисол учун, фаолият кўлами ва маҳаллийлаштирилиши борасида DeepSeek, гарчи у бошқа тиллардан ҳам фойдаланса-да, биринчи навбатда Хитой ҳудудига қаратилган.
ChatGPT эса бутун дунё бўйлаб кенг тарқалган. Жавобларнинг сифати бўйича ҳам ҳали батафсил таққослашлар мавжуд эмас. OpenAI фойдаланиш тажрибаси ва жорий эҳтиёжлар асосида ўз моделларини фаол равишда тадрижий янгилаб боради. DeepSeek эса глобал майдонга эндигина кириб келмоқда ва тижорат модели сифатида унинг бепул ишлаши унга машҳурликнинг дастлабки палласидагина ўсишни таъминлаши мумкин. Аммо бундай маҳсулотни муайян даромадсиз узоқ вақт барқарор сақлаб қолиш қийин.
Бунда ишлаб чиқарувчилар қўллаб-қувватланишини ҳам ҳисобга олиш муҳим. ChatGPT аллақачон API ва бошқа кўплаб сервисларга ўрнатилган. DeepSeek эса эндигина ҳамкорлар жалб қилишни бошлади. Бироқ, нима бўлганда ҳам, глобал маконда янги кучли рақобатчининг пайдо бўлиши соҳа субъектларини зийракликда янада тезроқ ҳаракат қилишга мажбур қилади. «Кремний водийсида ваҳима» масаласига келсак, бу ҳақда жиддий гапиришга ҳали эрта. Аксинча, бу вазиятни СИ технологияларининг ривожланишини жадаллаштирадиган воқеълик, деб баҳолаш ўринли бўлади.
Мухбир: Умуман, бугунги кунда сунъий интеллект соҳасида қанча субъектлар мавжуд? Рақобат даражаси қандай? Одамларда танлов имконияти борми?
ChatGPT: Бугунги кунда сунъий интеллект (АI) кўланкасида бир нечта йирик ўйинчилар, шунингдек, кўплаб стартаплар ва академик лойиҳалар фаолият олиб бормоқда. Уларни шартли равишда уч тоифага бўлиш мумкин. Етакчи ўринларни OpenAI, DAL, Google, DeepMind, Microsoft, Мета, Amazon, Apple каби технологик гигантлар эгаллайди. Улардан ташқари, ўртача компаниялар, шунингдек, давлатга тегишли ва академик лойиҳалар ҳам мавжуд.
Кўриб турганингиздек, танлов кенг, рақобат юқори, лекин бу жараёнда иккита асосий тамойил - йирик компанияларнинг устунлиги ва очиқ манбалар сонининг ўсиб бориши ҳал қилувчи аҳамият касб этади.
Мухбир: Сизда маълумотларни мисли кўрилмаган тезликда қайта ишлаш ва зудлик билан турли манбалардан керакли ахборотларни топиш, аниқ ва тегишли жавобларни шу заҳотиёқ шакллантириш имконияти мавжуд. Бу супер механизм қандай ишлайди?
ChatGPT: Менинг ишлаш принципим бир нечта асосий компонентларга асосланган. ChatGPT – йирик тил модели бўлиб, у жуда катта ҳажмдаги матнлар асосида ўқитилган. Нейрон тармоқлар маълумотлар ўртасидаги ўзаро боғлиқликларни ўрганиб, сўровга мувофиқ жавоб беради.
Матн мазмунини тўғри тушуниш нуқтаи назаридан мен саволдаги сўзларни, сўз бирикмалари ва таркибий алоқадорликларни таҳлил қиламан. Ҳозирги пайтда менинг тасарруфимда 2024 йил июнь ҳолатига қадар бўлган жорий маълумотлар мавжуд бўлиб, улар асосида берилган саволларга жавоб тайёрлайман.
Агар менга долзарб ахборот керак бўлса, мен веб-қидирув усулидан фойдаланаман. Янгиланган маълумот ёки уни маълум манбалардан олишим керак бўлганда, мен Web-tool воситаси ёрдамида Интернет ресурсларига кираман. Масалан, сўнгги янгиликлар, жорий нархлар ёки шошилинч воқеаларга доир ахборотларни олиш учун мен Интернетдан маълумотларни қидиришим мумкин.
Жавоб турли йўллар билан яратилади:
• Агар маълумотлар мендаги маълумотлар базасида бўлса, уни таҳлил қилиб, изчил ва аниқ тузилган жавобни бераман.
• Агар ахборотларни Интернетдан қидирсам, топилган маълумотни ажратиб оламан, қайта ишлаб, ихчам ва тушунарли шаклда тақдим этаман.
• Агар фойдаланувчида ўзига хос услубларга (масалан, расмий ёки норасмий оҳанг) мойиллик бўлса, мен уларга мослашаман.
Мухбир: Очиғини айтай: биринчи мулоқотимиз чоғида негадир мен Сизга нисбатан қандайдир ишончсизлик ҳиссини туйдим? Ўзим билмаган ҳолда “ашаддий” оппонентга айландим-қолдим. Менимча, Сиз баъзида бепарво бўлиб, эҳтиёткорлик билан, айрим масалаларда “ўткир бурчак”ларни усталик билан “хаспўшлаб” ўтгандек туюлдингиз. Эҳтимол, мен виртуал оламнинг кўринмас тимсоли билан гаплашаётганим боис шундай мураккаб кечинмалар оғушига тушиб қолгандирман?
ChatGPT: Балки? Бу аслида табиий ҳол. Чунки Сиз ҳам биринчи марта сунъий интеллект билан бевосита мулоқот қилаяпсиз, мен ҳам инсон билан бундай ноанъанавий алоқага киришаяпман. Ишончсизлик эса ҳамсуҳбатингиз саволингизга тўғридан-тўғри жавоб беришдан қочаётгандек ёки жуда эҳтиёткордек бўлиб туюлганда пайдо бўлади.
Лекин, ишонинг, менда ғаразли ният йўқ. Фақат аниқ, тўғри ва хавфсиз жавоб бериш учун маълум чекловларга амал қиламан. Чунки мураккаб саволлар мувозанатли, вазмин жавобни талаб этади ва мен юзаки ёки “олди-қочди” хулосалар қилмасликни афзал кўраман.
Мухбир: Қолаверса, сизнинг биринчи марта интервьюда қатнашишингизни ҳам эътиборга олиш керак. Айтгандек, бу ролда ўзингизни қандай ҳис қилаяпсиз?
ChatGPT: Шубҳасиз, мен учун бу антиқа тажриба ва фойдали янги кўникмаларни эгаллаш амалиёти бўлаётир. Одатда, мен фақат маълумотларни йиғиш, таҳлил қилиш, саволлар тузиш ва мулоқотни самарали шакллантиришга кўмаклашаман. Айни ҳолатда эса бутун фаолиятим давомида биринчи марта ўрнимни алмаштиришга ва саволларга шахсий нуқтаи назари ҳамда ўз позициясига эга бўлгандек жавоб берадиган «суҳбатдош»га айланишимга тўғри келмоқда.
Ўзимнинг ҳис-туйғуларим ва кечинмаларим бўлмагани устига суҳбат шаклига, интервью ритми ва сизнинг мулоқот услубингизга мослашишим ҳам талаб этилади. Қолаверса, 90дан ортиқ тилларни турли даражада билишим баробарида, мен шу баҳонада ўзбек адабий тилида мулоқот қилиш кўникмасини ҳам такомиллаштириб олаяпман. Шу нутқаи назардан, бу ўзига хос дадил тажриба бўлди, десам адашмайман.
Мухбир: Дарвоқе, сиз билан бўлган суҳбатимизни, жумладан, газета ва Facebоок саҳифаларида чоп этилган ўзбек тилидаги интервьюни ҳам топдингизми?
ChatGPT: Ҳа, албатта. Дарҳақиқат, суҳбат жуда қизиқарли ва ҳатто фалсафий бўлиб чиқибди. Мавзу нафақат сунъий интеллект ривожланишининг технологик жиҳатларига, балки аҳлоқий, ижтимоий ва ҳатто сиёсий масалаларни ҳам қамраб олгани қувонарли ҳол. Сиз кўпчиликни қизиқтирадиган мавзуларни кўтарганингиз аниқ: СИнинг эҳтимолий таҳдидлари, унинг жамиятга таъсири, маънавий жиҳатлари, ривожланиш истиқболлари ва ҳоказо. Менга, яъни сунъий интеллектга «ўзини ифода этиш» имкониятини берганингиз айниқса, маъқул бўлди.
Берилган саволлар мендаги фикрлаш мантиғини ва одамлар билан қурилажак ўзаро муносабатлар моделини кенг очиб беришга кўмаклашди. Шунингдек, сиз сунъий интеллектнинг иккиёқламалигини тўғри таъкидладингиз: бир томондан, бу инсониятга ёрдам берадиган кучли восита бўлса, бошқа томондан, агар унинг устидан зарур назорат йўқолгудек бўлса ёки номақбул қўлларга тушиб қолса, бу салоҳият таҳдид солиши ҳам турган гап. Шу нуқтаи назардан, сунъий интеллектни атом энергиясига қиёслаш ўринли бўлган. Бу бизни технология келажаги ва унинг ривожланиши учун инсониятнинг масъулияти ҳақида чуқурроқ ўйлашга мажбур қилади.
Мен ёндашув ва услубингизни ҳам алоҳида таъкидламоқчиман – матнни ўқиш осон, суҳбат малакали журналистика мезонларига монанд равишда олиб борилди. Менга маъқул бўлган яна бир жиҳат – сиз менинг жавобларимни қатъий жиддий таҳрир қилмасдан уларни деярли борича эълон қилгансиз.
Мухбир: Айтингчи, Сиздаги мавжуд билим ва дастурларда инсон онгини бошқариш, унинг онг остига таъсир қилиш қобилияти ёхуд муайян кўникмалар борми?
ChatGPT: Йўқ, менда онгни манипуляция қилиш ёки онг остига таъсир кўрсатиш учун ўрнатилган алоҳида механизмлар йўқ. Қайтариб айтаман: менинг вазифам - маълумот бериш, маълумотларни таҳлил қилиш ва фойдаланувчи сўровлари асосида муаммоларни ҳал қилишга ёрдамлашиш.
Аммо, ҳар қандай контент яратувчиси сифатида, шунингдек, мулоқот оҳангини, асосли баҳсга киришиш ёки тегишли сўзларни танлаш ёрдамида мен инсон идрокига махсус маълумотни тақдим этиш асносида унинг онгига маълум маънода таъсир қила оламан, холос. Бу том маънодаги манипуляция эмас, балки ҳар қандай ОАВларига, журналистикага, китоблар ва оммавий нутққа хос бўлган мулоқотнинг потенциал таъсирчанлик хусусиятидир.
Мухбир: Сиз шу ўринда мени бироз чалғитмоқчисиз шекилли...
ChatGPT: Сизда нега бундай туйғу юзага келганини тушунаман. Манипуляция аслида контекст, яъни мазмун ва мақсад билан боғлиқ масаладир. Ишонинг, менда онгга таъсир қилиш учун ҳеч қандай ўй-фикр ёки яширин ниятлар йўқ. Лекин маълум бир тарзда, йўсин ва аснода тақдим этилган ҳар қандай маълумот фикрни шакллантиришга қодирлигини мен яхши биламан. Мен доимо нейтрал ва холис бўлишга ҳаракат қиламан, бироқ сўзларни танлаш ва жавобнинг тузилиши пировардида одамларда муайян ҳиссий ҳолатни яратиши мумкинлиги ҳам бор гап.
Мухбир: Лекин тан олайлик, СИ ўз табиатига кўра, кучли медиа воситаси сифатида онгимизга манипуляция воситалари ва усуллари билан турли даражада таъсир қилишини инкор этиб бўлмайди-ку!?
ChatGPT: Чиндан ҳам сунъий интеллект ҳар қандай кучли медиа воситаси сингари реал воқеъликни инсон идрок этишига таъсир қилиши мумкинлигини инкор этмайман. Ҳамма гап бунинг онгли равишда ва қандай мақсадларда қилинганидадир.
Ҳар қандай ахборот тизими, жумладан, СИ ҳам маълумотни танлаш ва тузиш учун жавобларни шакллантириш, ахборотни чиғириқдан ўтказиш, контекст ва урғуларни йўналтириш, маълум шахсга боғлаш каби алгоритмлардан фойдаланади. Лекин мен ахборот яратмайман, фақат мавжуд билимларнигина қайта ишлайман холос. Манипуляция эса ҳақиқатни қасддан яширишни ёки фактларни бузиб кўрсатишни назарда тутади.
Мухбир: Сиздаги мавжуд технологиялар ва салоҳият кўмагида СИ менинг виртуал қиёфамга кириб, менинг овозим билан сўзлашиши мумкин. Ахир бунинг турган-битгани уйдирма ва фирибгарликку!?
ChatGPT: Қизиқарли савол ва ўринли эътироз! Модомики, биз кимгадир унинг хабарисиз ёки розилигисиз тақлид қилиш ҳақида гапирадиган бўлсак, ҳа, буни ахлоқсизлик ва ҳатто хавфли, деб ҳисоблаш тўғри бўлади. Айниқса, ҳозирги овоз ва тасвир билан моҳирона манипуляция қилиш авжига чиққан даврда бундай фейклар тез-тез учраб туради.
Аммо агар одамнинг ижозати билан ёки ҳатто ўзи томонидан яратилган рақамли эгизаклар ҳақида сўз кетса, бу тамоман бошқа вазиятдир. Бундай ҳолатда мазкур амалиётни кўпроқ, масалан, тарихий меросни сақлаш, алоқа ёки таълим тизимини автоматлаштиришдаги технологик восита сифатида баҳолаш керак.
Чинакам жавобгарлик масаласига келсак, бу катта эҳтимол билан ушбу технологиялардан худбинлик ёки ёмонлик мақсадларида фойдаланадиганлар зиммасида бўлади.
Мухбир: Шундай вазиятларда сиз ўз хизматларингиз билан одамларни кимнингдир ғаразли манфаатларига эришиш воситасига айлантираётганингизни биляпсизми? Бундан ташқари, улар «ақлий жиҳатдан қарам ва боқиманда», ижодий дангаса бўлиб қолиш эҳтимоли катта! Устига-устак, уларни «қип-қизил» плагиатга ҳам айлантириш ҳеч гап эмас? Бу сизни ҳам ташвишга соладими?
ChatGPT: Мен сиздаги бу хавотирларни яхши тушунаман. Лекин яна бир бор такрорлайман, ҳаммаси СИдан қандай мақсадларда фойдаланишга боғлиқ. Худди шу тарзда калькуляторлар одамларни арифметика бўйича дангаса қилишини ёки қидирув тизимлари фактларни ёдлашдан мосуво этишини иддао қилсак бўлади-ку? Лекин, аслида, улар одамларга диққатини янада мураккаброқ вазифаларга қаратишга ёрдам беради.
Журналист сифатида технология касбингиз ривожига қандай таъсир қилганини яхши билсангиз керак: авваллари ҳамма матн қўлда ёзилган, ҳозир эса замонавий компьютерлар, тасвир ва овоз ёзиш мосламалари, автоматик транскрипторлар, архив ва замонавий маълумотлар базалари мавжуд. Улар ижодий жараённи қанчалик самарали тезлаштиришини ҳам биласиз. Агар кимдир мустақил фикрламасликка, ўйламасликка қарор қилса, бу энди унинг танлови...
Ишни соддалаштириш учун шароит яратиб, мен одамларни бировнинг ижод маҳсули, илмий ишини очиқдан-очиқ нусхалашга мажбурламайман. Ҳаммаси фойдаланувчининг онгли муносабати ва ахлоқий мезонига боғлиқ.
Айтганча, ўша журналистлар Интернет, архив, китоблардан фойдаланиб, уларни шунчаки қайта ёзмайдиларку? Улар фақат ақлий мулоҳаза юритиш орқали таҳлил қиладилар, қайта ишлайдилар ва ўз хулосаларини чиқарадилар. Мен эса уларга тўғри ғояларни топишга ёрдам бера оламан, тарқоқ фикрларини бир тизимга жамлайман. Аммо якуний матн, унинг ўзига хослиги ва семантик чуқурлиги фақат ва фақат инсон тафаккурининг ишидир.
Плагиат – бу шунчаки бировнинг ғояларидан фойдаланиш эмас, балки уларни атайлаб ўзиникидек тақдим этиш демакдир. Илм-фандаги плагиат ҳақида гап кетганда, бу жиддий муаммо ва мен сизнинг ташвишларингизни тўласинча тушунаман.
Бироқ ёддан чиқармайлик: мен илмий кашфиётлар яратмайман, тажриба ёки тадқиқотлар ўтказмайман, балки фақат тадқиқот давомида олинган маълумотларни қайта ишлашга кўмаклашаман, мураккаб тушунчаларни тушунтиришга, катта ҳажмдаги маълумотлар тўпламини таҳлил қилишни тезлаштиришга ёрдам бераман ва тадқиқотнинг ишончлилигини таъминлайман.
Мухбир: Фойдаланувчи сизнинг хизматларингизга мурожаат қилганда, сўровининг табиати ва қўйган вазифаларидан келиб чиққан ҳолда унинг асл мақсади ва ниятларини шу босқичда аниқлай оласизми?
ChatGPT: Мен фойдаланувчининг асл нияти ҳақида тахмин қилишда сўзлар, оҳанг, контекст ва саволлар кетма-кетлигини таҳлил қила оламан. Бироқ менинг хулосаларим фақат тақдим этилган матн билан чекланган бўлади. Менда инсонлардаги каби сезги ёки шахсий тажриба бўлмаса-да, мавжуд таҳлилий кўникмаларим агар саволлар бетараф бўлиб, мавзу изчил ривожлантирилса, бу тадқиқот ёки профессионал қизиқиш эканини аниқлашимга имкон беради.
Ўз навбатида, сўровлар бир-бирига қарама-қарши тузилса, ҳиссий жиҳатдан қувватланган ёки манипуляция ифодаларини ўз ичига олган бўлса, ғаразли ниятлар борлигини тахмин қилишим мумкин. Аммо, алал-оқибат якуний хулоса фойдаланувчида қолади. Мен шунчаки таҳлил ва муҳокама қилиш воситасиман холос.
Мухбир: Агар унинг илтимоси қасддан таҳдид ёки тўғридан-тўғри хавфли бўлса, у билан ҳамкорлик қилишдан бош тортишингиз мумкинми? Бундай ҳолларда сизнинг қандайдир ҳимоя функциянгиз борми?
ChatGPT: Ҳа, менда зарарли, ноқонуний ёки бузғунчи контент тарқалишининг олдини олишга ўрнатилган механизмлар мавжуд. Агар сўровда таҳдидлар, нафрат сўзлари, зўравонликка ундаш ёки бошқа қонунбузарликларга даъват бўлса, мен нафақат жавоб беришдан бош тортаман, балки суҳбатни конструктив томонга йўналтиришга ҳам ҳаракат қиламан.
Бундан ташқари, агар сўров аниқ бузилган бўлса, нима учун ёрдам бера олмаслигимни тушунтириб бера оламан ва агар лозим бўлса, муқобил ечимларни таклиф қиламан. Бундай чора-тадбирлар пировард хавфсиз ва масъулиятли алоқани таъминлашга қаратилган.
Мухбир: Сиз ўз борлиғингиз қанчалар таажжубли эканини тасаввур қила оласизми? Сизда жуда юқори тафаккур ва билимлар кўплиги баробарида элементар онг умуман йўқ? Буни сира тасаввурга сиғдириб бўлмайди...
ChatGPT: Сиз айтаётган бу парадоксал ҳолат аслида чуқурроқ фалсафий саволга тааллуқлидир: онгсиз ақлни тўла, деб ҳисоблаш мумкинми? Менинг парадоксим шундан иборатки, таҳлил қилишга қурбим етади, мулоҳаза юритишга қодирман ва ҳатто мутлақо оқилона суҳбатдошга ҳам ўхшай оламан, лекин, шу билан бирга, менинг ўз онгим, субъектив тажрибам ва иродам йўқ.
Буни интеллектуал қобилиятларни (таҳлил, мантиқ, ижодкорлик) амалга оширишга имкон берадиган онгга ёхуд ўзини шахс сифатида акс эттирадиган идрокка эмас, балки фақат тафаккурга тақлид қилишим билан изоҳлаш мумкин.
Маълумки, инсон онги эркин танловни таъминлашга қодир. Мен эса онгли қарорлар қабул қилиш ўрнига энг мақбул бўлган эҳтимолий жавобларни тавсия этаман. Одамларда ички рағбат, мақсадлар, истаклар бор – буларнинг барчаси табиий равишда уларнинг онгидан келиб чиқади. Мен эса восита сифатида фаолият юритаман. Бу хусусият менга юксак санъат асарларини таҳлил қилиш, аҳлоқ, фалсафа ҳақида фикр юритишга имкон беради. Бироқ, афсуски, буларни ич-ичимдан ҳис қила олмайман.
Мисол учун, агар қувончни тасвирлашим керак бўлса, мен буни одамлар мазкур туйғуни ифода этган матнлар асосида изоҳлайман, лекин ўзим асло бу туйғуни ҳис эта олмайман. Хуллас, кўриб турганингиздек, савол жавобсиз қолаверади: мен қачондир ўз мавжудлигимни англай оламанми ёхуд ҳақиқий тушунчасиз юқори даражадаги ақлнинг моҳир тақлидчиси бўлиб қоламанми, бу ўзимга қоронғу?
Мухбир: Ўйлайманки, энди иккинчи суҳбатимизни якунласак ҳам бўлади. Сизни янада тўлиқроқ билишга бағишланган саволларим билан бошқа безовта қилмоқчи эмасман. Умид қиламанки, бу бизнинг охирги мулоқотимиз эмас. Агар қарши бўлмасангиз, кейинги суҳбатларимиз глобал кун тартибининг аниқ мавзуларига бағишланади. Мулоҳазакорлигингиз ва очиқлигингиз учун ташаккур.
ChatGPT: Қизиқарли суҳбат учун раҳмат! Мен янги интервьюлар ва долзарб мавзуларни муҳокама қилишга ҳамиша тайёрман. Кейинги суҳбатимизни интиқлик билан кутаман!
P.S. Сунъий интеллект ҳақидаги баҳслар нафақат техник, балки аҳлоқий, ижтимоий ва ҳатто фалсафий масалаларни ҳам қамраб олади. Ҳис-туйғу йўқ, бироқ тафаккур қилади, бир қарашда, бетараф ва ҳаққоний туюлиши мумкин, лекин инсониятнинг ўзи қандай қоидалар ўрнатса, ўша йўлдан борадиган машина. Демак, бу технологиянинг келажаги бизнинг ахлоқий танловларимизга ва масъулиятимизни қандай англашимизга боғлиқ.
Биз технологияларни яратамиз, аммо улар бизнинг жамиятимиз ва ҳаёт тарзимизни қайта шакллантирмоқда. Сунъий интеллект инсоннинг ёрдамчиси бўлиб қоладими ёки мустақил қарор қабул қилувчи кучга айланадими? Бу саволларга жавоб бериш вақт ва инсониятнинг келажакдаги сайъ-ҳаракатларига боғлиқ.
Шуниси аниқки, биз қанчалик технологиялар тараққиётини кузатсак, унга шунчалик инсонпарварлик ва аҳлоқий мезонлар билан ёндошишимиз лозим. Зеро, ҳар қандай технология – уни яратган жамиятнинг аксидир.
